Οι θεοί μένουν στην Silicon Valley – Αποτελεσματικός αλτρουισμός

Το κίνημα του αποτελεσματικού αλτρουισμού, οι στόχοι του και οι μάλλον κυνικές θέσεις που υιοθετεί.

Θα αφήνατε να πνιγεί ένα παιδί μπροστά στα μάτια σας επειδή δεν θέλετε να βραχούν τα ρούχα σας; Εφόσον η απάντηση είναι αρνητική, θα έπρεπε να ενεργήσετε για το συμφέρον του παιδιού ανεξαρτήτως αν αυτό βρίσκεται μπροστά σας ή χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Κατ’ επέκταση, είναι ανήθικο να ξοδεύεις χρήματα και πόρους σε περιττά αγαθά όταν μπορείς να σώσεις άλλους ανθρώπους

Αυτή είναι -σε αδρές γραμμές- η θεωρία που διατύπωσε σε άρθρο του το 1972 ο Peter Singer και που αποτελεί τη βάση μιας σχολής σκέψης με πολλούς (διάσημους και πλούσιους) κατοίκους της Silicon Valley.

Θεός με… KPIs

Καλώς ήρθατε στο κίνημα του αποτελεσματικού αλτρουισμού (effective altruism), που πρεσβεύει ότι οι άνθρωποι οφείλουν να κάνουν το καλό με τον πιο ξεκάθαρο και χωρίς συναισθηματισμούς τρόπο.

Για τους κυνικούς, είναι σαν να κάνεις τον θεό και να αξιολογείσαι για το έργο σου με δείκτες απόδοσης (Key Performance Index, KPIs για τους φίλους).

Οι οπαδοί του αποτελεσματικού αλτρουισμού υποστηρίζουν ότι χρειάζεσαι περίπου 4.000 δολάρια για να σώσεις έναν συνάνθρωπό σου στον Τρίτο Κόσμο. Τον ρόλο του ιεραποστόλου παίζει ο William MacAskill, με σπουδές στο Φιλοσοφίας στο Κέιμπριτζ, ο οποίος από μικρός ασχολήθηκε ενεργά με φιλανθρωπικές ενέργειες. Διαβάζοντας το άρθρο του Singer, o MacAskill άρχισε να υιοθετεί τον τρόπο ζωής του αποτελεσματικού αλτρουισμού, αφού πρώτα είχε έρθει σε επαφή με ομάδες για την κλιματική αλλαγή ή την προώθηση του σοσιαλισμού τις οποίες όμως είχε απορρίψει κρίνοντας ότι ασχολούνται περισσότερο με τη θεωρία και με συμβολικές πράξεις ακτιβισμού και λιγότερο με πράξεις που έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο. Μιλώντας στο New Yorker, o MacAskill αναφέρθηκε και στη γνωριμία του με τον Αυστραλό φιλόσοφο Toby Ord, ο οποίος δέσμευε ένα μέρος των εσόδων του για φιλανθρωπικές δραστηριότητες.

Οι δύο τους ίδρυσαν το 2009 την οργάνωση “Giving What We Can”,  τα μέλη της οποίας δεσμεύτηκαν ότι θα δίνουν το 10% του εισοδήματός τους σε φιλανθρωπικές ενέργειες και δύο χρόνια μετά ιδρύθηκε η “80,000 Hours” με τον MacAskill να λέει σε φοιτητές της Οξφόρδης ότι αν αποφάσιζαν να γίνουν γιατροί σε μία αναπτυσσόμενη χώρα θα μπορούσαν, ίσως, να σώσουν 140 ανθρώπους, αλλά αν ακολουθούσαν τον κλάδο των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, οι εισφορές τους θα μπορούσαν να σώσουν δέκα φορές περισσότερους.  

Το δόγμα είναι ξεκάθαρο: «Χρησιμοποιούμε τη λογική και τα διαθέσιμα στοιχεία ώστε να δούμε πώς μπορούμε να ωφελήσουμε περισσότερο τους άλλους ανθρώπους».

Η ιδέα του να παράγεις πλούτο που δεν αποταμιεύεις για τον εαυτό σου ή τους κληρονόμους σου αλλά τον κατευθύνεις προς εκείνους που πραγματικά έχουν ανάγκη είναι ευγενής. 

Μεγάλο κίνημα, μεγάλοι στόχοι

Καθώς, όμως, το κίνημα μεγάλωνε, άρχισαν να διατυπώνονται διαφορετικές προσεγγίσεις που κατά κάποιον τρόπο αποτελούν ερμηνείες του δόγματος. Ο αποτελεσματικός αλτρουισμός απέκτησε μακροπρόθεσμο χαρακτήρα, όπου τα μέλη του οφείλουν να διασφαλίσουν το μέλλον και την ευημερία της ανθρωπότητας – αυτό, σύμφωνα με τη νέα προσέγγιση, είναι η υπέρτατη πράξη αποτελεσματικού αλτρουισμού.

Ο λόγος που ο αποτελεσματικός αλτρουισμός στρέφεται στα προβλήματα του μέλλοντος έχει να κάνει με μία θεώρηση που λέει ότι έως σήμερα έχει ζήσει μόλις το 0,01% των ανθρώπων που πρόκειται να ζήσουν.

Υπάρχει λογική πίσω από αυτή την  εκτίμηση:

Το είδος μας έχει ήδη διανύσει 200.000 με 300.000 χρόνια στον πλανήτη και υπολογίζεται ότι ο χρόνος παρουσίας ενός θηλαστικού, πριν αυτό εκλείψει, είναι γύρω στο 1 εκατ. χρόνια, άρα μας απομένουν περίπου 800.000 χρόνια, αν στο μεταξύ δεν υπάρξει κάποιο πυρηνικό ολοκαύτωμα ή μία μεγάλης κλίμακας φυσική καταστροφή. Υπό προϋποθέσεις, σε αυτό το 1 εκατ. χρόνια θα μπορεί να έχουν ζήσει 100 τρισ. άνθρωποι, ενώ έως σήμερα έχουν γεννηθεί, ζήσει και πεθάνει 117 δισ. άνθρωποι. Άρα, ένας ευσυνείδητος οπαδός του αποτελεσματικού αλτρουισμού οφείλει να διασφαλίσει το μέλλον και την ευημερία των γενιών που θα έρθουν μετά από εμάς. Άρα το παιδί που πνίγεται στον παρόντα χρόνο -σύμφωνα με τη διήγηση του Singer- δεν έχει πολλές πιθανότητες επιβίωσης.

Το κίνημα αναπτύχθηκε γρήγορα με την προσθήκη προσώπων όπως o Dustin Moskovitz, συνιδρυτής του Facebook και ιδρυτής της Asana,  η προσωπική περιουσία του οποίου σήμερα υπολογίζεται στα 20 δισ. δολάρια. Διασημότερος όμως οπαδός όλων είναι ο Sam Bankman-Fried, δημιουργός της FTX ο οποίος κρίθηκε σε πρώτο βαθμό ένοχος για την κατάρρευση της εταιρείας το 2022 με το δικαστήριο να του επιβάλει ποινή φυλάκισης 110 ετών.

Η απληστία χτυπάει την πόρτα

Η κατάρρευση της FTX και το μάλλον δυσοίωνο μέλλον του ιδρυτή της κατέδειξε το αδύνατο σημείο του αποτελεσματικού αλτρουισμού, τουλάχιστον στην εφαρμογή του. Αν το ζητούμενο είναι να κάνουμε το καλό, κατευθύνοντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός μας σε εκείνους που (θα) έχουν ανάγκη, έχουμε το δικαίωμα να μεγαλώνουμε τον πλούτο μας ανεξέλεγκτα. Αυτό, βεβαίως, αφήνει διάπλατα ανοικτή την πόρτα στην απληστία και σε επικίνδυνα κερδοσκοπικά παιχνίδια που οδηγούν σε μηδενισμό των (ούτως ή άλλως θεωρητικών) αποτιμήσεων και στα σίδερα της φυλακής.

H κριτική του αποτελεσματικού αλτρουισμού λέει ότι η ιδέα ότι ζητήματα ηθικής (όπως το ποιον θα βοηθήσουμε) μπορεί να επιλυθούν με ποσοτικά κριτήρια (πόσους θα βοηθήσουμε ή τι αποτέλεσμα θα έχει η βοήθειά μας) και με τη χρήση μαθηματικών, ενθαρρύνει τον κυνισμό.

Κάτι μας θυμίζει…

Σε ένα βιβλίο του το 2015 ο MacAskill πρότεινε τη χρήση ενός αριθμητικού μοντέλου που είναι γνωστό ως QALY (Quality Adjusted Life Years). Κάποιος που έχει συμπληρώσει ένα έτος ζωής χωρίς προβλήματα υγείας βαθμολογείται με 1, κάποιος που πάσχει από AIDS παίρνει 0,5 και κάποιος που είναι τυφλός παίρνει 0,4.

Αν έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ ενός 30χρονου ασθενή με AIDS και ενός 20χρονου τυφλού, είναι πιο αποτελεσματικό να υποστηρίξουμε οικονομικά μία εγχείρηση για τον δεύτερο, αφού το QALY του δεύτερου θα είναι καλύτερο από το QALY του πρώτου, υποστηρίζει ο MacAskill.

Αντιλαμβάνεστε ότι η θεώρηση αυτή έχει και άλλα προβλήματα πέραν της απληστίας, αφού στο τέλος οδηγεί σε τρόπους σκέψης που είδαμε να εφαρμόζονται στην Ευρώπη τις δεκαετίες του 1930 και του 1940.

Ωστόσο, ο αποτελεσματικός αλτρουισμός δεν παύει να έχει οπαδούς όχι μόνο στην Silicon Valley αλλά και στην Wall Street. Το κατά πόσο τον χρειαζόμαστε είναι, βεβαίως, θέμα συζήτησης…