«Ένας κόσμος όπου οι αποδοχές των ανθρώπων καταρρέουν από την τεχνητή νοημοσύνη -λογικά, αναγκαστικά- είναι ένας κόσμος όπου η παραγωγικότητα φτάνει στα ύψη και οι τιμές για αγαθά και υπηρεσίες σχεδόν μηδενίζονται. Ένα καταναλωτικό κέρας της Αμάλθειας. Ό,τι χρειάζεστε και επιθυμείτε για πενταροδεκάρες»
Δεν είναι η πρώτη φορά που άνθρωποι της τεχνολογίας υπόσχονται τον παράδεισο και ο Marc Andreessen, στον οποίο ανήκει η ανωτέρω δήλωση είναι από τους γνωστότερους τεχνο-ευαγγελιστές. Πιστός σε όσα είχε γράψει στο μανιφέστο του, το οποίο σε πολλά σημεία θυμίζει θρησκευτικό βιβλίο, υπόσχεται την ουτοπία.
Περίπου 2.700 σχόλια συγκέντρωσε η σχετική του ανάρτηση στο Χ, με πολλούς να υπερθεματίζουν αλλά και πολλούς να λένε ότι αυτό που περιγράφει ο Andreessen δεν είναι παρά μια επιστροφή στη φεουδαρχία: Μεγάλος πλούτος για τους λίγους, πολλά ψίχουλα για τους πολλούς.
Η συζήτηση είναι μεγάλη. Άνθρωποι όπως ο Andreessen επιμένουν ότι η τεχνολογική εξέλιξη της οποίας γινόμαστε μάρτυρες θα μετασχηματίσει την κοινωνία μας προς το καλό. Λάθος, όχι απλώς προς το καλό αλλά προς τον επί της Γης παράδεισο.
Ακαδημαϊκοί όπως ο Daron Acemoglu αμφιβάλλουν. Αντλώντας διδάγματα από την Ιστορία -κυρίως των τελευταίων 500 ετών- ο νομπελίστας καθηγητής καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ναι μεν η τεχνολογική εξέλιξη οδηγεί στην αύξηση της παραγωγικότητας, όμως τα οφέλη αυτής της αύξησης είναι διαθέσιμα σε λίγους – ελάχιστους για την ακρίβεια.
Υπάρχουν και άλλοι που αμφισβητούν τον Andreessen, όπως οι συντάκτες ενός άρθρου που δημοσιεύθηκε στο Κέντρο Έρευνας για την Οικονομική Πολιτική (CEPR), οι οποίοι κάνουν μία ενδιαφέρουσα επισήμανση: Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σχεδιασμένη για να υποκαταστήσει μη επαναλαμβανόμενες εργασίες. Εξαιτίας αυτού του χαρακτηριστικού, θα ασκηθεί πίεση στις απολαβές των εργαζομένων υψηλής εξειδίκευσης. Οπότε, οι μισθολογικές ανισότητες θα αντιμετωπιστούν μεν, αλλά όχι με αύξηση των απολαβών όσων βρίσκονται χαμηλότερα στη σχετική κλίμακα, αλλά με μείωση όσων βρίσκονται πιο ψηλά και -φανταζόμαστε- αποτελούν αυτό που σήμερα αποκαλούμε μεσαία τάξη. Σε αυτό το σημείο, οι συντάκτες του συγκεκριμένου άρθρου συμφωνούν με τον Andreessen – οι μισθοί θα πέσουν.
Όσον αφορά στις επαναλαμβανόμενες εργασίες θα αναλάβουν -μάλλον- τα ρομπότ.
Η πτώση των μισθών φαίνεται να αποτελεί βεβαιότητα από όποια οπτική γωνία και αν το δει κανείς. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της ΕΚΤ σε 16 χώρες της ευρωζώνης, σχεδόν οι μισές επιχειρήσεις που ερωτήθηκαν παραδέχθηκαν ότι βασικό κίνητρο για την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί η μείωση του προσωπικού. Προφανώς σε βάθος χρόνου, αφού μιλάμε για μια τεχνολογία που δείχνει αρκετές αδυναμίες και ατέλειες.
Σε τέτοιες συνθήκες, είναι σαφές ότι οι αποδοχές θα μειώνονται.
Σαν να μην έφτανε αυτό, οι μισθωτοί δέχονται πίεση από επάνω ώστε να υιοθετήσουν την τεχνητή νοημοσύνη στη ρουτίνα τους (την τεχνητή νοημοσύνη που ίσως στο εγγύς μέλλον πάρει τη δουλειά τους), αλλά και από εξωτερικούς παράγοντες.
Σύμφωνα με μία μελέτη της Upwork, οι ελεύθεροι επαγγελματίες εμφανίζονται περισσότερο εξοικειωμένοι με τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης σε σχέση με τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης. Την ίδια στιγμή, τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων ελπίζουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσει την παραγωγικότητα του προσωπικού, όμως σύμφωνα με τους εργαζόμενους μόνο αυτό δεν συμβαίνει. Το 77% των εργαζομένων δηλώνει στη συγκεκριμένη έρευνα ότι η τεχνητή νοημοσύνη πρόσθεσε φόρτο εργασίας στην καθημερινότητά τους. Η επιπλέον πίεση δεν δείχνει να λειτουργεί υπέρ της αύξησης των μισθών, όταν το ζητούμενο είναι -τι άλλο;- η αύξηση της παραγωγικότητας και η μείωση του κόστους λειτουργίας.
Το καναρίνι στο κλουβί
Σύμφωνα με κάποιες πρώτες ενδείξεις, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητα των επιχειρήσεων έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Σε συνέντευξή του στο New Yorker, ο Bill Gates χαρακτήρισε ως τρομακτικό τον τρόπο που η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει την αγορά εργασίας. Σίγουρα δεν μιλούσε για φόβους που ένιωθε για τον εαυτό του, αλλά ας δούμε τι κατέγραψε η στατιστική.
Τον περασμένο Οκτώβριο η S&P Global παρατήρησε ότι ένας στους τέσσερις Αμερικανούς που έχασαν τη δουλειά τους το 2024 προερχόταν από τον κλάδο των υπηρεσιών. Η εταιρεία εκτίμησε ότι τα υψηλά επιτόκια, που αποτρέπουν τις επενδύσεις, αλλά και η τεχνολογική εξέλιξη -συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης- έπαιξαν τον κυριότερο ρόλο σε αυτό το φαινόμενο.
Μπορεί αυτή η πτώση να ήταν συγκυριακή. Μία βελτίωση στα οικονομικά μεγέθη των ΗΠΑ μπορεί να αποκαταστήσει την ισορροπία στην αγορά εργασίας.
Όμως τα ανησυχητικά νέα δεν ήταν μόνο αυτά. Το ποσοστό των ανέργων στον κλάδο της πληροφορικής στις Ηνωμένες Πολιτείες διαμορφώθηκε τον Ιανουάριο του 2025 σε 5,7% έναντι 3,9% τον Δεκέμβριο και έναντι ποσοστού ανεργίας για το σύνολο του εργατικού δυναμικού στο 4%. Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας συμβούλων Janco, οι εταιρείες μειώνουν τις θέσεις εργασίας στα τμήματα πληροφορικής ελπίζοντας ότι θα υποκαταστήσουν μέρος του προσωπικού με υπηρεσίες τεχνητής νοημοσύνης. Σύμφωνα με σχετικό ρεπορτάζ της Wall Street Journal, πτώση καταγράφεται και στον αριθμό των αγγελιών για νέες θέσεις εργασίας για προγραμματιστές και άλλους επαγγελματίες πληροφορικής.
Ειδικά για τους προγραμματιστές, η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης τείνει να επιβεβαιώσει την πρόβλεψη ότι η καλύτερη γλώσσα προγραμματισμού στο εγγύς μέλλον θα είναι τα αγγλικά. Κάποια συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα λαμβάνουν μια περιγραφή και θα παράγουν τον κώδικα, που ακολούθως κάποια άλλα συστήματα θα αναλαμβάνουν να βελτιώσουν και να διορθώσουν. Σε αυτόν τον μηχανισμό σε βάθος χρόνου ίσως να μη χρειάζεται καν ανθρώπινη παρουσία.
Οι επαγγελματίες πληροφορικής ίσως να νιώθουν περίπου όπως το καναρίνι στις στοές των ανθρακωρυχείων. Τα μικρά πουλιά ήταν τα πρώτα θύματα όταν οι συγκεντρώσεις μονοξειδίου του άνθρακα έφταναν σε επικίνδυνα επίπεδα και ο θάνατός τους έδινε τον χρόνο στους εργάτες για να απομακρυνθούν με ασφάλεια.
Όχι ότι οι υπόλοιποι πρέπει να νιώθουν άνετα. Σύμφωνα με μελέτη του βρετανικού Ινστιτούτου για την Έρευνα στη Δημόσια Πολιτική, το 59% των εργασιών που σήμερα πραγματοποιούνται από ανθρώπους θα γίνονται από τις μηχανές. Περισσότερο εκτεθειμένοι σε αυτή την κατάσταση φαίνεται να είναι οι νέοι και οι γυναίκες και το Ινστιτούτο εκτιμά ότι μόνο στη Βρετανία θα καταργηθούν εξαιτίας της τεχνητής νοημοσύνης 8 εκατ. θέσεις εργασίας. Βεβαίως οι φανατικοί υπέρμαχοι της τεχνητής νοημοσύνης υποστηρίζουν ότι όπως συνέβη και στα προηγούμενα κύματα τεχνολογικής εξέλιξης, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας που θα ισοσταθμίσουν τις απώλειες. Ωστόσο οι όροι απασχόλησης και οι αποδοχές δεν είναι εγγυημένο ότι θα είναι σε ικανοποιητικά επίπεδα.
Υπάρχει τελικά χρόνος στη διάθεσή μας σήμερα; Αν ναι, τι σημαίνει αυτό σε αποδοχές;
Λεφτά για όλους – Γίνεται;
Με το ενιαίο βασικό εισόδημα έχουμε ασχοληθεί και στο παρελθόν και βεβαίως, η έννοια δεν είναι πρόσφατη. Φαίνεται ότι πρωτοδιατυπώθηκε το 1795 από τον πολιτικό και φιλόσοφο Thomas Paine, ο οποίος αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Αμερικανικής Επανάστασης. Ο Paine είχε προτείνει τη δημιουργία ενός ταμείου που θα κατέβαλε σε κάθε ενήλικα 10 λίρες τον χρόνο και μέχρι την ηλικία των 50 ετών, ως αποζημίωση για τη χρήση της γης του και τη στήριξη της -κατά βάση- αγροτικής οικονομίας του νέου κράτους που είχε δημιουργηθεί στη Βόρεια Αμερική.
Πιθανολογούμε ότι οι απόψεις του Paine θα είναι γνωστές στον καθηγητή Geoffrey Hinton, ο οποίος μοιράστηκε το 2024 το βραβείο Νομπέλ Φυσικής με τον John Hopfield για την πρωτοποριακή τους έρευνα στον τομέα του machine learning και των νευρωνικών δικτύων. Έχει λοιπόν όλα τα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ξέρει για τι μιλάει. Σε μια συνέντευξή του στο BBC τον Μάιο του 2024 δήλωσε ότι η βρετανική κυβέρνηση θα πρέπει να θεσπίσει ένα οριζόντιο βασικό εισόδημα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο αντίκτυπος της τεχνητής νοημοσύνης στην εργασία. Ο Hinton συντάσσεται με την άποψη ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα δημιουργήσει πλούτο που θα κατευθυνθεί στους πλούσιους «και όχι στους ανθρώπους που θα χάσουν τη δουλειά τους και αυτό είναι πολύ κακό για την κοινωνία», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε.
Λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα δυτικά, η ιρλανδική κυβέρνηση διεξάγει ένα πιλοτικό πρόγραμμα όπου 2.000 καλλιτέχνες λαμβάνουν 1.400 ευρώ μηνιαίως και μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2025. Το ζητούμενο είναι να διαπιστωθεί πώς αλλάζουν οι συμπεριφορές των ανθρώπων όταν έχουν ένα εγγυημένο εισόδημα στη διάθεσή τους. Η Ιρλανδία δεν ανακάλυψε τώρα την ιδέα του ενιαίου βασικού εισοδήματος, καθώς όπως προκύπτει από έγγραφο του 2022 (λίγο πριν εμφανιστεί στον ορίζοντα το ChatGPT), σχετικές προτάσεις είχαν διατυπωθεί από το 1977. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο έγγραφο, οι δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας στην Ιρλανδία το 2019 ανήλθαν σε 20,9 δισ. ευρώ, ενώ διάφορα σενάρια για τη διανομή ενός βασικού ποσού σε όλους τους πολίτες προσδιορίζουν το σχετικό κόστος μεταξύ 10 και 50 δισ. ευρώ ετησίως. Από το συγκεκριμένο έγγραφο απουσιάζει, φυσικά, κάθε αναφορά στην τεχνητή νοημοσύνη ή σε άλλες τεχνολογίες.
Στις ΗΠΑ, ενδιαφέρον παρουσιάζει μία έρευνα της OpenResearch, ενός φορέα τον οποίο χρηματοδοτεί ο Sam Altman, διευθύνων σύμβουλος της OpenAI. Η OpenResearch υλοποίησε ένα τριετές πρόγραμμα διανομής 1.000 δολαρίων τον μήνα σε έναν αριθμό συμμετεχόντων στο Τέξας και το Ιλινόις. Η έρευνα έδειξε ότι οι αποδέκτες μείωσαν ελαφρώς τον χρόνο εργασίας τους αλλά δεν σταμάτησαν να εργάζονται. Έδειξε επίσης ότι οι συμμετέχοντες αύξησαν λίγο τις δαπάνες για τις βασικές τους ανάγκες αλλά, όπως προκύπτει και από σχετικές συνεντεύξεις που έδωσαν, τα επιπλέον χρήματα τους προσφέραν ευελιξία και αυξημένο αίσθημα ασφάλειας.
«Είμαι αρκετά σίγουρος ότι κάποια στιγμή στο μέλλον, καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να καταργεί τις παραδοσιακές θέσεις εργασίας και δημιουργείται μαζικός νέος πλούτος, θα δούμε κάποια εκδοχή αυτού σε εθνική κλίμακα», λέει ο Altman. Βεβαίως υπάρχουν και επιφυλάξεις, όπως φωνές που λένε ότι είναι λάθος να συνδέουμε το ενιαίο βασικό εισόδημα με μία τεχνολογία που μπορεί να ξεφουσκώσει.
Όντως, αλλά αν μιλάμε για την τεχνητή νοημοσύνη όλες οι ενδείξεις συνηγορούν υπέρ της διόγκωσης και όχι υπέρ του ξεφουσκώματος.
Με αυτό το δεδομένο, η συζήτηση για ενιαίο βασικό εισόδημα θα ενταθεί. Ομοίως και η κριτική που λέει ότι τέτοια μέτρα είναι απλώς το επίχρισμα μιας φεουδαρχίας νέου τύπου. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και τις φωνές που λένε ότι η πορεία είναι αχαρτογράφητη και ότι πρέπει να κόψουμε ταχύτητα.
Αλλά είναι μια συζήτηση που πρέπει να γίνει και να καταλήξει σύντομα σε συμπέρασμα.
