Τον 20ο αιώνα ο άνθρωπος έκανε τα πρώτα του “βήματα” στο Διάστημα. Στο μέλλον, όπως αυτό προδιαγράφεται, η εξερεύνηση του Διαστήματος αναμένεται να είναι ακόμα πιο συναρπαστική.
Βράδυ Κυριακής 20 Ιουλίου 1969 λίγο μετά τις 10 το βράδυ. Ελάχιστοι προνομιούχοι κάτοικοι της Αθήνας έχουν πάρει θέση μπροστά στον τηλεοπτικό τους δέκτη. Πολλοί περισσότεροι συνωστίζονται μπροστά στις βιτρίνες των καταστημάτων ηλεκτρικών ειδών όπου οι τηλεοπτικοί δέκτες αναμεταδίδουν ένα ιστορικό γεγονός – την πρώτη προσελήνωση.
Μισό αιώνα μετά, η τηλεόραση αποτελεί ένα ακόμα αξεσουάρ του νοικοκυριού. Η Σοβιετική Ένωση, με την οποία οι ΗΠΑ έδωσαν μια αγωνιώδη κούρσα για την «κατάκτηση του Διαστήματος», δεν υπάρχει πια. Ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός αποτελεί ένα σύμβολο συνεργασίας – όχι ανέφελης και όχι πάντοτε ειλικρινούς αλλά σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με τον ριγκανικό «Πόλεμο των Άστρων» και άλλους μαξιμαλισμούς της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου.
Το Διάστημα δεν είναι πια υπόθεση δύο υπερδυνάμεων, μιας και στον στίβο έχουν μπει πια χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία. Η σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται στους δορυφόρους του συστήματος Galileo, ενώ τα συντρίμμια μιας ευρωπαϊκής αποστολής βρίσκονται στην επιφάνεια του Άρη. Το μικρό Ισραήλ έζησε πριν από περίπου 10 μήνες τη δική του μεγάλη αποτυχία με το άδοξο τέλος της αποστολής μη επανδρωμένου σκάφους στη Σελήνη.
Από το διάστημα των κρατών στο διάστημα των εταιρειών
Όχι, το Διάστημα δεν είναι υπόθεση των μεγάλων χωρών. Δεν είναι καν υπόθεση χωρών. Πριν από 20 ή 40 χρόνια θα θεωρείτο αδιανόητο μια διαστημική αποστολή να στηρίζεται
αποκλειστικά στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τους πυραύλους τους. Όμως η εποχή μας έχει δείξει πως δεν ευνοεί τις βεβαιότητες. Η Ελλάδα δεν είναι στην πρωτοπορία της διαστημικής τεχνολογίας και δεν έχει το προνόμιο να έχει μια δική της αποστολή. Σε αυτό το επίπεδο δεν απέχει και πολύ από τους χιλιάδες πολίτες που το βράδυ εκείνης της Κυριακής του 1969 περίμεναν να δουν τον Νιλ Άρμστρονγκ να πατά στην
επιφάνεια της Σελήνης.
Για να βρούμε την απάντηση απευθυνθήκαμε στην Χριστίνα Γιαννόπαπα, στελέχους του Γραφείου Πολιτικών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (της γνωστή μας ESA). Η ίδια άλλωστε είναι μάρτυρας μερικών ιστορικών στιγμών που σχετίζονται με την ανθρώπινη παρουσία στο Διάστημα.
«Τον Ιούλιο του 2011 είχα την ευκαιρία να δω την τελευταία εκτόξευση του διαστημικού λεωφορείου από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι. Ήταν το τέλος μιας εποχής. Θυμάμαι που το συζητούσαμε με μηχανικούς της ESA και λέγαμε πως τίποτα δεν θα είναι ίδιο. Για πρώτη φορά στην Ιστορία τους οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής θα έπρεπε να ζητούν τη συνδρομή της Ρωσίας, του πρώην ανταγωνιστή τους, για να στείλουν αστροναύτες στο Διάστημα».
Μια παράξενη απόφαση, με μια πρώτη ματιά, αλλά η κα Γιαννόπαπα εξηγεί: «Η κυβέρνηση των ΗΠΑ και η ΝΑΣΑ πήραν μια γενναία απόφαση να τερματίσουν το πρόγραμμα των διαστημικών λεωφορείων και έβαλαν το στοίχημα πως οι συνθήκες είχαν πλέον ωριμάσει για να αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας. Τότε, τον Ιούλιο του 2011, κάναμε έναν παραλληλισμό με την αεροπορία που κάποτε ήταν κρατικό μονοπώλιο και όταν ωρίμασε πέρασε στα χέρια του ιδιωτικού τομέα. Αναρωτιόμασταν, επίσης, τι θα έκανε η Ευρώπη».
Το “Νέο Διάστημα”
«Πολλά έχουν αλλάξει, εμείς μιλάμε για το ΄Νέο Διάστημα΄. Βλέπουμε όλο και περισσότερες χώρες να αναπτύσσουν παρουσία, καθώς και επιχειρήσεις», λέει η κα Γιαννόπαπα αναγνωρίζοντας τον κεντρικό ρόλο που έχει παίξει η SpaceX και ο Elon Musk. Άλλωστε η εταιρεία κέρδισε μια θέση στην Ιστορία με την πρώτη αποστολή αστροναυτών σε ιδιωτικό σκάφος. «Τα προηγούμενα δέκα χρόνια οι κανόνες άλλαξαν από τον Elon Mask που διερωτήθηκε αν μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο. Με την εισαγωγή τεχνικών μαζικής παραγωγής από την αυτοκινητοβιομηχανία ο Elon Musk γνώριζε πολύ καλά πώς να οδηγήσει τον χώρο του Διαστήματος σε μια νέα εποχή».
Ο ρόλος της Ευρώπης στο διάστημα
Η Ευρώπη είναι γεγονός πως δεν διαθέτει εκατομμυριούχους ή δισεκατομμυριούχους που έχουν διάθεση να «παίξουν» με το Διάστημα με τον ίδιο τρόπο που το κάνει ο ιδιοκτήτης της SpaceX και της Tesla.
Μάλλον σε αυτό το θέμα είμαστε ένα μεγάλο βήμα πίσω από τις ΗΠΑ και στη θέση των ιδιωτών έχουμε τις κυβερνήσεις, την ESA, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. «Έχουμε επίσης τα επιτυχημένα παραδείγματα της Arianespace και της Eutelsat… Υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις στην Ευρώπη και πολλοί ενθουσιώδεις νέοι που ξεκίνησαν από τα πανεπιστήμιά τους και δημιούργησαν εταιρείες όπως η Clyde Space από το βρετανικό πανεπιστήμιο του Strathclyde ή την ISIS από το ολλανδικό πανεπιστήμιο του Delft» αναφέρει η κα Γιαννόπαπα. «Το Νέο Διάστημα δεν είναι δύσκολο, είναι ανοικτό σε όλους και είναι μέρος του ψηφιακού μας μέλλοντος» τονίζει.
Σε αυτό το περιβάλλον προάγονται οι συνέργειες ή καλύτερα να πηγαίνει καθένας μόνος του; Μετά την εποχή της «κούρσας του Διαστήματος» φάνηκε πως καλύτερα να υπάρχει μια κοινή πορεία. Το βλέπουμε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ένα «εργαστήριο» που φιλοξενεί ανθρώπους από διαφορετικά σημεία του κόσμου που έχουν αφήσει την εθνικότητα και τα διαβατήριά τους πίσω στη Γη. «Το Διάστημα ενώνει τα έθνη και είναι κομμάτι της κοινής μας κληρονομιάς» σχολιάζει η κα Γιαννόπαπα.
Πώς αντιμετωπίζουμε την αποτυχία;
Η προσπάθεια της λεγόμενης «κατάκτησης του Διαστήματος» έχει σημαδευτεί από πολλές αποτυχίες. Τα δυστυχήματα του Απόλλων 1, του Challenger και του Columbia είναι μερικές από τις πιο τραγικές στιγμές στα σχεδόν 70 χρόνια που προσπαθούμε να προχωρήσουμε εκεί που δεν έχει φτάσει άνθρωπος, όπως αναφέρει και το σχετικό εισαγωγικό του Star Trek. Μήπως η αμερικανική πρόοδος οφείλεται και στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η αποτυχία;
Το ερώτημα μοιάζει φιλοσοφικό αλλά δεν είναι και τόσο. «Όταν δεν καταφέραμε να προσεδαφίσουμε στον Άρη το Schiaparelli οι εφημερίδες έγραψαν πως η αποστολή της ESA ήταν αποτυχημένη. Όμως το μεγαλύτερο μέρος της ήταν επιτυχημένο, είχαμε στη διάθεσή μας δεδομένα, στην πραγματικότητα είχαμε προσεδάφιση, ίσως όχι μια ‘μαλακή’, όμως μάθαμε πολλά και την επόμενη φορά θα το κάνουμε καλύτερα. Στις αποτυχημένες προσπάθειες της SpaceX ο Elon Musk είχε γράψει στο Twitter «Το σκάφος είναι εντάξει, μόνο μικροεπισκευές θα χρειαστεί. Φανταστική μέρα!».
Είμαστε καλοί στην Ευρώπη στην καινοτομία στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και εφαρμογών αλλά όταν έρχεται η ώρα της εμπορικής εκμετάλλευσης μένουμε πίσω. Η αποδοχή του ρίσκου και της αποτυχίας είναι μία από τις αιτίες. Οι ΗΠΑ έχουν μια μεγάλη πορεία με απόπειρες και αποτυχίες. Βλέπουν την αποτυχία ως μέρος της διαδικασίας για την επιτυχία. Η αποτυχία δίνει πολύτιμες πληροφορίες που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για το μέλλον» λέει η κα. Γιαννόπαπα.
πριν την πραγματοποίηση της ευρωπαϊκής αποστολής στον Άρη (Πηγή: ESA)
Μπορεί η Ελλάδα να έχει μεγάλα όνειρα;
Έχει δικαίωμα στο όνειρο η Ελλάδα; Πρέπει να κάνει ένα quantum leap ή καλύτερα να αρκεστεί σε πιο… γήινες φιλοδοξίες; «Ο τομέας του διαστήματος βρίσκεται σε ταχύτατη ανάπτυξη παγκοσμίως με τις εφαρμογές του να χρησιμοποιούνται καθημερινά από τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες για την παροχή υπηρεσιών σε τομείς όπως η ναυτιλία, οι μεταφορές, η ενέργεια, το περιβάλλον, η μετεωρολογία, η αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, ο αγροτοδιατροφικός τομέας, η ασφάλεια και η άμυνα» αναφέρει η συνομιλήτριά μας.
Η επιλογή που έκανε η ESA μεταξύ αποκλειστικά δύο ελληνικών αστεροσκοπείων (στο Κρυονέρι Κορινθίας και στον Χελμό – επιλέχθηκε τελικά ο Χελμός) για τον πρώτο επίγειο σταθμό ενός συστήματος που -αναμένεται να- αναβαθμίσει δραστικά τις ταχύτητες των δορυφορικών επικοινωνιών δείχνει πως η χώρα έχει περιθώρια για να διαδραματίσει κάποιο ρόλο στη χρήση των διαστημικών τεχνολογιών.
