Στην εποχή του κορωνοϊού, αλλά και των ψηφιακών νομάδων, η συζήτηση γύρω από τα οφέλη και το τίμημα της τηλεργασίας στη σωματική και ψυχική μας υγεία είναι πιο σημαντική από ποτέ.

Tο ποσοστό των εργαζομένων που βρίσκονται σε καθεστώς τηλεργασίας το 2020, αν και διαφέρει από χώρα σε χώρα, είναι αναμφίβολα πολύ μεγαλύτερο απ’ ότι πριν την πανδημία. Η τηλεργασία οπωσδήποτε δεν αφορά την πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού, καθώς υπάρχουν πάρα πολλές δουλειές που είναι αδύνατο να συνεχιστούν εξ αποστάσεως, όμως πρόκειται σίγουρα για μια πρωτόγνωρη κατάσταση που έχει προβληματίσει πολλούς.

Πόσο επηρεάζει την υγεία και την ευεξία μας; Καθώς η ζωή μας θα αλλάξει σε πολλά στο εξής, πόσο εφικτό είναι να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε σε αυτό το καθεστώς; Τι μπορούμε να κάνουμε για να μετριάσουμε τις αρνητικές συνέπειες και πώς το αντιμετωπίζουν οι εργοδότες μας; Και τελικά αυτοί που επιλέγουν να πορευτούν ως ψηφιακοί νομάδες ή οι startups που είναι πιο εξοικειωμένες με το remote working, πώς αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις;

Ακόμη και όταν όλα επιστρέψουν στο φυσιολογικό, τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. Οι επαγγελματικές συναντήσεις θα πραγματοποιούνται διά ζώσης μόνο όταν θα είναι πραγματικά απαραίτητο, όπως το ίδιο θα συμβεί και με τα επαγγελματικά ταξίδια. Κατά την άποψη του Bill Gates, τα επαγγελματικά ταξίδια θα μειωθούν κατά 50% και το 30% της ζωής στο γραφείο θα εξαφανιστεί. Δεδομένων αυτών των συνθηκών, πολλοί εργαζόμενοι ίσως και να επιλέξουν να μην εργάζονται κάθε μέρα από το γραφείο, εφόσον η παρουσία τους θα απαιτείται μόνο διαδικτυακά σε κάποιες περιπτώσεις. Τον Οκτώβριο, η Microsoft ανακοίνωσε στους υπαλλήλους της ότι έχουν την επιλογή να εργάζονται από το σπίτι τους για τουλάχιστον 50% του εργασιακού τους χρόνου, εφόσον το επιθυμούν, όχι ως προσωρινό μέτρο, αλλά ως μόνιμη πρακτική για το μέλλον.

Τα θετικά της εργασίας από το σπίτι

Ας ξεκινήσουμε με τα θετικά της εργασίας από το σπίτι, που είναι αρκετά και διόλου ευκαταφρόνητα: Περισσότερος χρόνος στο σπίτι και λιγότερος χρόνος σε μετακινήσεις σημαίνει πιο πολύς ύπνος, καλύτερη διατροφή, λιγότερο άγχος, λιγότερες ασθένειες – ανάμεσα σε άλλα.

“Αν ένας από τους συζύγους ξοδεύει περισσότερα από 45 λεπτά κάθε μέρα στη μετακίνηση, οι πιθανότητες διαζυγίου αυξάνονται κατά 40% – Πανεπιστήμιο Umea”

Το γεγονός ότι γλιτώνουμε τις μετακινήσεις δεν ωφελεί μόνο τον ύπνο. Συχνά η μετακίνηση, είτε με μέσα μαζικής μεταφοράς είτε με δικό μας όχημα, είναι αιτία άγχους, καθώς ένα μποτιλιάρισμα ή κάτι απρόοπτο στο δρόμο μπορεί να καθυστερήσει ένα σημαντικό ραντεβού ή να επιφέρει επίπληξη. Σύμφωνα με μια έρευνα του σουηδικού πανεπιστημίου Umea, είναι και… αιτία διαζυγίου: όταν ένας από τους συζύγους ξοδεύει περισσότερα από 45 λεπτά κάθε μέρα στη μετακίνηση, οι πιθανότητες διαζυγίου αυξάνονται κατά 40%, με πιθανότερη αιτιολογία ότι περιορίζεται ο χρόνος που το ζευγάρι περνά μαζί.

Στο εργασιακό περιβάλλον συχνά ελλοχεύουν μικρόβια και βακτήρια που μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες (δεν αναφερόμαστε στον κορωνοϊό εδώ). Μια παλιότερη έρευνα του Stanford επιβεβαιώνει πως οι υπάλληλοι που εργάζονται από το σπίτι δηλώνουν λιγότερες ημέρες αναρρωτικής άδειας ανά έτος σε σχέση με τους συναδέλφους τους που μεταβαίνουν στο γραφείο.

Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι χάρη στη δυνατότητα τηλεργασίας, μπορούν να απασχοληθούν άνθρωποι που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν δύσκολο να μετακινηθούν, είτε επειδή αντιμετωπίζουν κάποιες κινητικές δυσκολίες, είτε επειδή έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις που απαιτούν την παρουσία τους στο σπίτι, είτε επειδή ο τόπος διαμονής τους είναι μακριά από ευκαιρίες στον τομέα που τους ενδιαφέρει.

Σωματικές συνέπειες: Tech neck, Zoom fatigue και άλλα δεινά

Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της εργασίας από το σπίτι, μπορεί να γίνει πρόβλημα αν δεν ληφθούν άλλα μέτρα: Η κατάργηση της μετακίνησης από/προς τον τόπο εργασίας περιορίζει σημαντικά τη σωματική μας κίνηση, όσο μικρή κι αν ήταν αυτή. Κι ενώ η καθιστική ζωή δεν είναι συνέπεια της πανδημίας ή της τηλεργασίας, το εργασιακό μας ωράριο έχει επεκταθεί κατά 48,5 λεπτά από τότε που ξεκινήσαμε να εργαζόμαστε από το σπίτι. Αν δεν υπάρξει μέριμνα για κάποιου άλλου είδους άσκηση, οι πόνοι στη μέση και τον αυχένα (το επονομαζόμενο “tech neck”) είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν έπειτα από ένα διάστημα. Οι ειδικοί προτείνουν συχνά διαλείμματα, τακτική άσκηση μερικές φορές την εβδομάδα και προσκόλληση στο εργάσιμο ωράριο.

Για τη μεγαλύτερη μερίδα τηλεργαζόμενων, η πολύωρη παραμονή μπροστά από έναν υπολογιστή είναι απαραίτητη, όπως και η συμμετοχή σε τηλεδιασκέψεις. Το πρώτο δεν είναι κάτι καινούριο για όσους η φύση της εργασίας τους το απαιτούσε έτσι κι αλλιώς. Όμως οι τηλεδιασκέψεις έχουν βρεθεί τελευταία στο στόχαστρο γιατρών και ψυχολόγων, γιατί για πρώτη φορά οι εργαζόμενοι καλούνται να κάνουν τόσο εκτεταμένη χρήση βιντεοκλήσεων. Θα έχετε ήδη ακούσει για το περίφημο “Zoom fatigue”, την κόπωση που προκαλείται από τη συμμετοχή σε βιντεοδιασκέψεις (όχι μόνο με τη χρήση της ομώνυμης υπηρεσίας, φυσικά). Η αλήθεια είναι πως όλοι αισθανόμαστε κάπως καταβεβλημένοι έπειτα από ένα εικονικό meeting, χωρίς όμως να μπορούμε να το εξηγήσουμε. Οι ειδικοί έχουν εντοπίσει την αιτία στο ότι, ειδικά αν πρέπει να έχουμε ενεργοποιημένη την κάμερά μας- καλούμαστε να επικοινωνούμε με τρόπο που δεν έχουμε συνηθίσει, με την προσοχή όλων στραμμένη επάνω μας.

Οι συνέπειες στην ψυχολογία

«Υπάρχει τόσο μεγάλη ενασχόληση για το τι θα γίνει με το οργανικό και βιολογικό σκέλος, που αφήνουμε έξω τον ψυχολογικό παράγοντα. Δεν είναι τυχαίο ότι τους τελευταίους μήνες έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα ψυχιατρικά περιστατικά, υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ανάγκη ψυχιατρικών φαρμάκων πλέον (και αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών), ειδικά σε πιο μεγάλες ηλικίες, προφανώς ως παρενέργεια της όλης κατάστασης» μας επισημαίνει ο ψυχοθεραπευτής Νίκος Νικολακάκης. Απομόνωση, κατάργηση ορίων μεταξύ προσωπικής και εργασιακής ζωής, άγχος – γιατί επηρεάζονται τόσο πολλοί άνθρωποι;

Ασφαλώς, τα προβλήματα ψυχικής υγείας δεν προέκυψαν με την πανδημία (ο Σαλβαδόρ Νταλί έλεγε πως η ασθένεια του μέλλοντος θα είναι η κατάθλιψη), αλλά επιδεινώθηκαν εξαιτίας της. Πράγματι, το πρόβλημα είναι αρκετά μεγάλο: Σε έρευνα του Pew Research Center, 73% των Αμερικανών ανέφεραν ότι αισθάνονται ανήσυχοι τουλάχιστον λίγες ημέρες την εβδομάδα από την έναρξη της πανδημίας. Στην ίδια χώρα, από τα μέσα Φεβρουαρίου έως τα μέσα Μαρτίου 2020, οι συνταγές για φάρμακα κατά του άγχους αυξήθηκαν κατά 34%. Όταν στα μέσα Μαρτίου άρχισαν να εφαρμόζονται τα πρώτα μέτρα για παραμονή στο σπίτι, το 78% όλων των συνταγογραφούμενων αντικαταθλιπτικών και φαρμάκων κατά της αϋπνίας ήταν καινούργιες (και όχι μέρος κάποιας συνεχιζόμενης αγωγής).

“Το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την εξάντληση των εργαζομένων (burnout) ως εργασιακό φαινόμενο, συμπεριλαμβάνοντάς την στη διεθνή λίστα με τις αναγνωρισμένες ασθένειες”

Οι ψυχικές διαταραχές δεν είναι κάτι που ο επιχειρηματικός κόσμος μπορεί να αγνοήσει. Είναι υπαρκτές και είναι δαπανηρές. Οι εταιρείες θα κληθούν να πληρώσουν το τίμημα όχι μόνο άμεσα, για έξοδα περίθαλψης, αλλά κυρίως έμμεσα, με μειωμένη παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού τους. Ακόμη και πριν από την κρίση του COVID-19, τα προβλήματα συμπεριφοράς όπως το άγχος και η κατάθλιψη αποτελούσαν από τις πιο βασικές αιτίες για απουσία από την εργασία, μειωμένη παραγωγικότητα και κατά συνέπεια αυξημένο κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Το 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε την εξάντληση των εργαζομένων (burnout) ως εργασιακό φαινόμενο και την περιέλαβε στην αναθεώρηση της διεθνούς λίστας με τις αναγνωρισμένες ασθένειες, σημειώνοντας ότι η αιτία της είναι το χρόνιο άγχος στο χώρο εργασίας.

Το άγχος και η κατάθλιψη προκαλούν αλλαγές στον οργανισμό μας, διαταράσσοντας τον μεταβολισμό και το ενδοκρινικό μας σύστημα. Επιπλέον, τα άτομα με ψυχικές διαταραχές, όσοι κάνουν κατάχρηση ουσιών και εκείνοι που έχουν βιώσει ψυχολογικό τραύμα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων ασθενειών όπως ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και τα μυοσκελετικά προβλήματα.

Οι δυσκολίες στην επικοινωνία

Όταν το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνίας μεταξύ των μελών μιας ομάδας γίνεται ως επί το πλείστον γραπτώς ή τουλάχιστον χωρίς ο ένας να βλέπει τον άλλο, είναι πολύ πιο εύκολο να δημιουργηθούν εντάσεις οι οποίες προκύπτουν από παρερμηνείες. Η Ζαχαρένια Ατζιτζικάκη, VP of Design στην Workable, δεν είναι απλά μια εργαζόμενη εξ αποστάσεως, αλλά κατέχει και θέση manager, σε μια ομάδα με την οποία δεν βρίσκεται ποτέ στον ίδιο χώρο: «Σαν μάνατζερ μιας απομακρυσμένης ομάδας αντιμετωπίζεις πολλές προκλήσεις. Οφείλεις να επενδύσεις ακόμα περισσότερο στην επικοινωνία, καθώς η απουσία face-to-face επαφής μπορεί να δημιουργήσει παρεξηγήσεις. Επιπλέον, πρέπει να βρεις την σωστή ισορροπία ανάμεσα στην ορατότητα και την ανάγκη για έλεγχο. Η εμπιστοσύνη είναι το κλειδί εδώ. Επιπλέον, είναι επιτακτική η ανάγκη εύρεσης τρόπων με τους οποίους η ομάδα θα “δεθεί”, έστω κι από μακριά.»

Διατηρώντας την ισορροπία

Στις εταιρείες με αρκετές χιλιάδες εργαζόμενους, χρειάστηκε να καταβληθούν πολύ μεγάλες προσπάθειες όχι μόνο ώστε να μπορέσουν όλοι να εργαστούν με ασφάλεια από το σπίτι τους, αλλά και για να διατηρηθεί η ισορροπία ζωής και εργασίας. Στον Όμιλο ΟΤΕ, αυτή τη στιγμή το 70% των υπαλλήλων βρίσκονται σε καθεστώς τηλεργασίας. Ζητήσαμε να μάθουμε πώς φροντίζουν για την υγεία και ευεξία τόσο πολλών ανθρώπων.

Η Έλενα Στάσση, Διευθύντρια Business Partner Operations Ανθρώπινου Δυναμικού του Ομίλου ΟΤΕ μας απαντά: «Η εταιρεία, μέσω της μονάδας Ασφάλειας και Υγείας, προχώρησε άμεσα σε ανασχεδιασμό των δράσεων wellbeing σε ψηφιακή μορφή, προσφέροντας, χωρίς περιορισμούς, τη δυνατότητα συμμέτοχής σε όλους. Στο πλαίσιο αυτό, διαμορφώθηκαν σε συνεργασία με τους εξειδικευμένους συνεργάτες του Ομίλου (γυμναστές, διατροφολόγους, φυσιοθεραπευτές), πάνω από 30 εξειδικευμένα βίντεο με την ονομασία #wellness #apotospiti με θεματολογία που αφορούσε σε άσκηση, μυοσκελετική υγεία και διατροφή στο σπίτι. Επιπλέον πραγματοποιήθηκαν live digital sessions ήπιας σωματικής άσκησης, ενώ ακόμη συνεχίζονται, digital συνεδρίες με διατροφολόγο για όλους τους εργαζόμενους μας πανελλαδικά.»

Πέρα από τη φροντίδα για τη σωματική ευεξία, οι εργαζόμενοι του Ομίλου υποστηρίζονται και με άλλους τρόπους, προκειμένου να διασφαλιστεί και η ψυχική τους ευεξία. «Για την υποστήριξη των ανθρώπων μας, από την αρχή αυτής της πανδημίας, δημιουργήσαμε την ιατρική τηλεφωνική γραμμή HOT LINE (13166) για την άμεση επικοινωνία των εργαζομένων με τους Ιατρούς Εργασίας. Ενισχύθηκε η λειτουργία της 24ωρης τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής υποστήριξης με την ονομασία «Next to you» (σε συνεργασία με την εταιρεία Hellas EAP), που ήδη διαθέτουμε, και όπου μπορούν να απευθυνθούν οι εργαζόμενοί μας για ψυχολογική υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχολόγους, με θεματολογία ειδικά διαμορφωμένη για όλους τους εργαζόμενους του Ομίλου και τα μέλη των οικογενειών τους. Τέλος, η εταιρεία συνεχίζει να υλοποιεί ειδικά σχεδιασμένα ενημερωτικά live webinars, με στόχο την ενίσχυση του work-life balance με θεματολογία σχετική με τον γονεϊκό ρόλο και την ανθεκτικότητα.», συνεχίζει η κα Στάσση.

Είναι η εκ περιτροπής εργασία μια καλύτερη λύση; «Αν οι εργαζόμενοι πηγαίνουν στο γραφείο εκ περιτροπής υπάρχει τουλάχιστον μια εναλλαγή, καθώς σπάει όλη αυτήν την κόπωση που είχε δημιουργηθεί από το προηγούμενο διάστημα που μπορεί να μην πήγαιναν και καθόλου στην εργασία τους. Βοηθά επίσης στο να μην ‘ξεχειλώνει’ το εργασιακό ωράριο. Είναι πολύ σημαντικό να προσπαθεί ο καθένας να βρει κάποια τρικ που να σπάνε αυτήν την καθημερινή πίεση (π.χ. το να βγει μια βόλτα στο τετράγωνο ακόμα και εντός εργασιακού ωραρίου. Επίσης είναι πάρα πολύ σημαντικό οι άνθρωποι αυτήν την περίοδο να αθλούνται κάθε μέρα, έστω και για λίγο», μας επισημαίνει ο ψυχοθεραπευτής Νίκος Νικολακάκης.

Ο μύθος των εσωστρεφών

Κι όμως, υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν πως η τηλεργασία τους ταιριάζει και τους ωφελεί. Όπως θα περίμενε κανείς, πρόκειται για εκείνους που προσδιορίζονται στο φάσμα της εσωστρέφειας, οι οποίοι μπορούν να παραμείνουν ανεπηρέαστοι από την κοινωνική απομόνωση, και σε κάποιες περιπτώσεις να γίνουν πιο δημιουργικοί και πιο αποδοτικοί. Η Ζαχαρένια Ατζιτζικάκη είναι ένας τέτοιος τύπος χαρακτήρα: «Είμαι αρκετά εσωστρεφής, οπότε θα περίμενε κανείς ότι η καραντίνα θα ήταν παιχνιδάκι για κάποιον σαν εμένα. Αντιθέτως, είναι μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση, ειδικά τώρα που βιώνουμε το δεύτερο lockdown. Αυτό που βιώνουμε όσοι είμαστε αρκετά τυχεροί να δουλεύουμε ακόμα δεν είναι απομακρυσμένη εργασία, είναι απομακρυσμένη εργασία εν μέσω μιας πανδημίας. Καλούμαστε να είμαστε παραγωγικοί μέσα σε μια κατάσταση συνεχούς άγχους.»

Ο Νίκος Νικολακάκης εξηγεί: «Υπάρχουν άνθρωποι που εξυπηρετούνται συναισθηματικά από μια τέτοια συνθήκη, αλλά αυτό δεν αναιρεί το ότι όταν γίνεται σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό και αποκτά ένα στοιχείο υπερβολής, υπάρχει πιθανότητα να έχει παρενέργειες, γιατί αρχίζει και ξεφεύγει πια από την ανθρώπινη φύση. Δεν είναι στη φύση μας να είμαστε κλεισμένοι σε ένα κουτί διαρκώς, να μη βγαίνουμε έξω. Η διαδικασία του να πηγαίνω στη δουλειά μου καθημερινά δημιουργεί μια προϋπόθεση – να σηκωθώ, να ετοιμαστώ, να βγω έξω, να μετακινηθώ, να μπω σε ένα άλλο περιβάλλον, να μιλήσω με άλλους ανθρώπους, να αναπτυχθούν δυναμικές μεταξύ μας. Από τη στιγμή που αυτό σταματά να υφίσταται και υπάρχει αυτή η παράξενη καθημερινότητα που κατά τα άλλα αποκτά στοιχεία κανονικότητας, αρχίζουμε και μπαίνουμε σε μια παρά φύσιν συνθήκη. Δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος ένας άνθρωπος ο οποίος μένει στο σπίτι όλη την ημέρα και δουλεύει μπροστά από έναν υπολογιστή.»

Το βάρος του 2ου lockdown και η «επιδημιολογική κόπωση»

Μια νέα ορολογία έχει μπει στον χώρο της ψυχολογίας, η λεγόμενη επιδημιολογική κόπωση. Ξεκίνησε από τον προηγούμενο Μάρτιο, με το πρώτο lockdown, και παρόλο που το καλοκαίρι είχαμε κάποιους μήνες ‘ελευθερίας’, η κατάσταση φόβου και αβεβαιότητας που συνδέεται με την πανδημία δεν σταμάτησε να απασχολεί το μυαλό μας.

“Η επιδημιολογική κόπωση είναι πολύ πιθανό να φέρει δυσκολία στην επικοινωνία με τους ανθρώπους, περισσότερη απομόνωση ή μεγαλύτερη δυσκολία στην προσαρμογή”

Αν αναρωτιέστε γιατί εσείς ή οι γύρω σας βιώνετε πιο δύσκολα τη δεύτερη περίοδο εγκλεισμού, είναι γιατί είμαστε ήδη όλοι πολύ καταπονημένοι. «Για πάρα πολύ κόσμο πήρε μια άλλη τροπή το δεύτερο lockdown και δεν μπορούσε να γίνει η σύνδεση ότι όλο αυτό ήταν μια ασταμάτητη πορεία και όχι ξεχωριστή», εξηγεί ο κος Νικολακάκης. «Σε μια πιο γενικευμένη ματιά, εκτός από κατάθλιψη, αυτή η επιδημιολογική κόπωση είναι πολύ πιθανό να φέρει δυσκολία στην επικοινωνία με τους ανθρώπους, περισσότερη απομόνωση ή μεγαλύτερη δυσκολία στην προσαρμογή. Επηρεάζεται ολόκληρη η καθημερινότητα ενός ατόμου σε μια καταθλιπτική περίοδο και αλλάζουν πάρα πολλά πράγματα, στο πώς τρέφεται, το πώς ντύνεται, πώς κοιμάται, η ποιότητα της επικοινωνίας με τους οικείους, η έλλειψη επικοινωνίας με οποιονδήποτε. Πάρα πολλοί άνθρωποι σχεδόν ξεχνούν να βγουν έξω από το σπίτι τους – αυτό είναι τελείως λάθος, αλλά και ταυτόχρονα μια πολύ σοβαρή παρενέργεια».

Μαθαίνοντας από τις startups

Οι νεοφυείς επιχειρήσεις είναι γνωστές για το πολύ ευέλικτο μοντέλο λειτουργίας τους. Καθώς σε αυτές εργάζονται κατά κύριο λόγο άνθρωποι νεότερης ηλικίας, αλλά και πιο εξοικειωμένοι με την ψηφιακή τεχνολογία, συχνά το μοντέλο του remote working είναι αποδεκτό ή και το ζητούμενο. Ειδικά στην εποχή του κορωνοϊού, αυτή η τάση ενισχύθηκε περισσότερο. Στο ετήσιο report των Found.ation/EIT Digital που καταγράφει την πορεία του οικοσυστήματος των startups στην Ελλάδα, αναφέρεται μια άνοδος των θέσεων εργασίας σε startups που είτε είναι remote-friendly είτε remote-first από τον Απρίλιο του 2020 και μετά.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει μια startup να είναι πιο φιλική ως προς την τηλεργασία; Η Workable, όπου εργάζεται η Ζαχαρένια Ατζιτζικάκη, είναι μια από τις πιο επιτυχημένες ελληνικές startups με διεθνή παρουσία. «Η ταχύτητα είναι το βασικό στοιχείο της λειτουργίας μιας startup, και η εξ αποστάσεως εργασία δίνει εξαιρετικές λύσεις προς αυτή την κατεύθυνση. Καταρχάς, όσον αφορά την ανεύρεση ταλέντου, δεν περιορίζεσαι μόνο στους επαγγελματίες που βρίσκονται στην περιοχή σου, αλλά απευθύνεσαι σε ένα πολύ μεγαλύτερο κοινό. Η ίδια η διαδικασία των προσλήψεων μπορεί να γίνει αμεσότερη, καθώς δεν απαιτούνται face-to-face συναντήσεις και μετακινήσεις. Απ’ την άλλη, η εξ αποστάσεως εργασία δίνει την δυνατότητα άμεσης συνεργασίας χωρίς να είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιου φυσικού γραφείου, με όλα τα έξοδα που αυτό μπορεί να έχει. Γενικότερα, σαν μοντέλο εργασίας, η remote απασχόληση προσφέρει ευελιξία σε νεοφυείς επιχειρήσεις που μπορεί να είναι πολύτιμη για τα πρώτα βήματά τους», μας εξηγεί.

Η Ζαχαρένια εργάζεται εξ αποστάσεως από επιλογή, εδώ και δέκα χρόνια. Ζει μόνιμα στο Ηράκλειο Κρήτης, από όπου και κατάγεται, το οποίο χαρακτηρίζει ως ιδανικό τόπο για να συνδυάσεις την απομακρυσμένη εργασία με μια σωστή ποιότητα ζωής δραστηριότητες στη φύση, ποιοτικές πρώτες ύλες, εύκολη σύνδεση με την ηπειρωτική χώρα και το εξωτερικό). «Αν και προ-Covid ταξίδευα αρκετά συχνά για επαγγελματικούς λόγους, ποτέ δεν σκέφτηκα σοβαρά το ενδεχόμενο να μετακομίσω στην Αθήνα. Ήμουν τυχερή καθώς και οι συνεργάτες μου σεβάστηκαν την επιθυμία μου αυτή», μας λέει, και μας κάνει να αναρωτιόμαστε μήπως είναι καιρός να σκεφτούμε πιο σοβαρά το ενδεχόμενο αποκέντρωσης.

Work from Home VS. Work from Anywhere

Περισσότερο από το 20% του εργατικού δυναμικού θα μπορούσε να εργάζεται εξ αποστάσεως τρεις έως πέντε ημέρες την εβδομάδα το ίδιο αποτελεσματικά όπως αν εργαζόταν από ένα γραφείο, υποστηρίζει έρευνα της McKinsey. Εάν η απομακρυσμένη εργασία συνεχιζόταν σε αυτό το επίπεδο, θα είχε βαθύ αντίκτυπο στις αστικές οικονομίες, στις μεταφορές και στις καταναλωτικές δαπάνες, μεταξύ άλλων – αλλά αυτή είναι μια άλλη, πολύ σημαντική και πολύ μεγάλη συζήτηση.

Μήπως όμως τελικά η απάντηση στο πρόβλημα του Work from home είναι απλά η δυνατότητα εργασίας από παντού; Θα μπορούσε να είναι ένα πιο εφικτό σενάριο. Στην πραγματικότητα, το Work from Anywhere είναι η πεμπτουσία του ψηφιακού νομαδικού τρόπου ζωής, καθώς καταργεί κάθε ανάγκη σταθερού σταθμού εργασίας. Σκεφτείτε να μπορείτε να εργαστείτε από άλλο σπίτι, άλλη πόλη, άλλη χώρα, από οποιονδήποτε χώρο σας εξυπηρετεί ή σας εμπνέει. Όσοι έχουν υιοθετήσει αυτόν τον τρόπο εργασίας έχουν τον επιπλέον «βραχνά» να πρέπει να αναζητούν πάντα μια σταθερή και γρήγορη σύνδεση Internet, αλλά και να προσαρμόζονται σε ωράρια εργασίας που διαφέρουν από αυτά του τόπου όπου βρίσκονται.

Η Έλενα Στάσση πιστεύει πως είναι εφικτό σε κάποιο βαθμό: «Υπάρχουν ρόλοι που μπορούν να λειτουργήσουν εξίσου αποτελεσματικά και εξ αποστάσεως, ενώ κάποιοι ρόλοι, που μπορεί για παράδειγμα να απαιτούν μεγαλύτερη συνεργασία και δημιουργικότητα, προϋποθέτουν μεγαλύτερο ποσοστό φυσικής παρουσίας. Οπωσδήποτε όμως είναι μια επιλογή που οι εταιρείες θα πρέπει να δίνουν στους εργαζόμενους, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τόσο τις προσωπικές συνθήκες των ανθρώπων τους, όσο και τις επιχειρησιακές ανάγκες.»

“Όταν όλα μοιάζουν να είναι εφικτά μονάχα με το πάτημα ενός κουμπιού, δημιουργείται μια αλλοίωση της πραγματικότητας, με πολύ σοβαρή πιθανότητα να υπάρξουν παρενέργειες”

Και τελικά, μπορούν οι ψηφιακοί νομάδες να λειτουργήσουν καλύτερα από τους περισσότερους σε καθεστώς μόνιμης τηλεργασίας; Ο Νίκος Νικολακάκης είναι επιφυλακτικός: «Δεν είναι παράξενο ένας άνθρωπος να θέλει να έχει αυτήν την ευελιξία να δουλεύει από οπουδήποτε, την ίδια στιγμή όμως είναι τόσο μεγάλη η εξοικείωση με το να γίνονται όλα μέσα από έναν υπολογιστή, ώστε χάνεται η επαφή με τη διά ζώσης εμπειρία, η απλή ανθρώπινη επαφή με τους άλλους ανθρώπους, όλα μοιάζουν να είναι εφικτά μονάχα μέσα από το πάτημα ενός κουμπιού – όλα αυτά πάλι δημιουργούν μια αλλοίωση της πραγματικότητας, με πολύ σοβαρή πιθανότητα να υπάρξουν παρενέργειες: άνθρωποι ανίκανοι ή πολύ φοβισμένοι στο επικοινωνιακό κομμάτι, μια αλλοιωμένη εικόνα του τι είναι στα αλήθεια επικοινωνία με έναν άλλο άνθρωπο σε οποιοδήποτε επίπεδο, άνθρωποι που κρύβονται πίσω από την οθόνη και πίσω από ένα πληκτρολόγιο. Βεβαίως όλο αυτό δημιουργεί μεγάλη δυσκολία και στη συναισθηματική ωριμότητα των ανθρώπων – μπορεί να το δικαιολογούμε λέγοντας ότι «οι άνθρωποι σήμερα έτσι επικοινωνούν αλλά αυτό είναι πλήρως δυσλειτουργικό και γεννά και πλήρως δυσλειτουργικούς ενήλικες και πλήρως δυσλειτουργικές σχέσεις.»

Η επόμενη μέρα

Υπό προϋποθέσεις (όπως η διασφάλιση τήρησης του εργασιακού ωραρίου), δεν είναι λίγοι οι εργαζόμενοι που επιθυμούν να συνεχίσουν να εργάζονται εξ αποστάσεως μερικές φορές την εβδομάδα, προφανώς αναγνωρίζοντας τα οφέλη της. Ένα ποσοστό 86% παγκοσμίως δηλώνει πως θα ήθελε να εργάζεται περισσότερες ημέρες από το σπίτι σε έναν post-COVID κόσμο. Είμαστε πολύ τυχεροί που σε αυτήν την περίοδο απομόνωσης έχουμε ως σύμμαχό μας την τεχνολογία – για να εργαζόμαστε, για να επικοινωνούμε και για να διατηρούμε την επαφή με τον «έξω κόσμο».

Η συζήτησή μας με τον κο Νικολακάκη έκλεισε με αισιόδοξο τρόπο, και αυτόν τον επίλογο θα κρατήσουμε και για το άρθρο: «Κάθε περίοδος απαιτεί μια προσαρμογή. Είμαστε τα πλέον ευπροσάρμοστα όντα –αυτός είναι και ο λόγος που κυριαρχήσαμε στον πλανήτη. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα κερδίσουμε.»