Τα βήματα που πρέπει να κάνει η Ελλάδα για τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος βιοτεχνολογίας περιγράφει στο 2045.gr o Στέλιος Παπαδόπουλος, πρόεδρος του ΔΣ της Biogen. Παράλληλα, φωτίζει τις πτυχές της προόδου που συντελείται στις βιοεπιστήμες, αλλά και τα σημεία υπεροχής που έχουν κάνει τις ΗΠΑ υπερδύναμη στο συγκεκριμένο πεδίο.

Η αναβάθμιση των ελληνικών πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων είναι το πρώτο, θεμελιώδες βήμα, που πρέπει να κάνει η Ελλάδα, αν θέλει να πρωταγωνιστήσει στον τομέα της έρευνας, της καινοτομίας και της βιοτεχνολογίας, σύμφωνα με τον Στέλιο Παπαδόπουλο.

Πρόεδρος της Biogen την τελευταία οκταετία (λήγει η θητεία του τον Ιούνιο), εμπνευστής αρκετών ακόμα εταιρειών, όπως η Exelixis, και ένας από τους πρωτοπόρους που ένωσαν την επιστήμη που υπηρετεί με την αγορά και τα κεφάλαια, ο Στέλιος Παπαδόπουλος θεωρείται ως ένας από τους πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον κλάδο της φαρμακευτικής και της βιοτεχνολογίας. Τον συναντήσαμε, έστω και διαδικτυακά, λίγες ημέρες μετά την ομιλία του στο 8ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, στην ενότητα που είχε ως αντικείμενο την επανάσταση που συντελείται στον τομέα των βιοεπιστημών.

«Για κάθε χώρα που θέλει να καινοτομήσει, το πρώτο, θεμελιώδες βήμα είναι η δημιουργία της βάσης. Ενός πυρήνα πολύ καλών επιστημόνων. Αυτό είναι η αρχή των πάντων. Κατά συνέπεια, τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να αναβαθμιστούν αν θέλει η Ελλάδα να πρωταγωνιστήσει στον φαρμακευτικό κλάδο, έτσι ώστε να προσελκύσουν ταλέντο και χρηματοδότηση για έρευνα» τόνισε στη συζήτησή μας ο κ. Παπαδόπουλος.

Ο εκσυγχρονισμός πανεπιστημίων, η αξιοκρατία στο μοίρασμα των κονδυλίων αποτελούν τη «μαγιά» για τη δημιουργία ενός οικοσυστήματος βιοτεχνολογίας, το οποίο όμως θα χρειαστεί ένα διάστημα αρκετών ετών για να αρχίσει να αποδίδει καρπούς. «Θα χρειαστούν τουλάχιστον 5-10 χρόνια για να εμφανιστούν οι πρώτοι πυρήνες σπουδαίων επιστημόνων που πραγματοποιούν την έρευνά τους στα ελληνικά πανεπιστήμια και που αυτή η έρευνα θα θέσει τις επιστημονικές βάσεις για την ανακάλυψη φαρμάκων για συγκεκριμένες ασθένειες» τόνισε, με τη συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών που έχει από τις ΗΠΑ. Για να προσθέσει αμέσως μετά ότι η συγκρότηση αυτών των πρώτων ικανών ομάδων είναι ικανή να προσελκύσει διεθνή επενδυτικά κεφάλαια για τις ενδεχόμενες εταιρείες που θα στηθούν με βάση τις επιστημονικές ανακαλύψεις.

Η αμερικανική υπεροχή στη βιοτεχνολογία

Η ακαδημαϊκή αριστεία των αμερικανικών πανεπιστημίων είναι για τον κ. Παπαδόπουλο και ένας από τους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ κυριαρχούν στο πεδίο της βιοτεχνολογίας. «Στις ΗΠΑ υπάρχει πολύ περισσότερη ακαδημαϊκή αριστεία σε σύγκριση με οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Σε απόλυτους αριθμούς. Σίγουρα υπάρχουν και στην Ευρώπη μερικά κορυφαία ιδρύματα, αλλά δεν είναι τόσα πολλά. Μια ματιά στη λίστα με τα κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα παγκοσμίως είναι αρκετή για να αντιληφθείς άμεσα ποια είναι εκείνα που υπερέχουν και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά από τα υπόλοιπα».

Δεν είναι όμως ο μόνος λόγος. Εξίσου σημαντική παράμετρος αυτής της υπεροχής είναι σύμφωνα με τον ίδιο η κουλτούρα του επενδυτικού ρίσκου που είναι διάχυτη στην Αμερική. «Οι επενδυτές αντιλαμβάνονται ότι αν έχουν την πρόθεση να τοποθετήσουν κεφάλαια σε μια μεγαλόπνοη ιδέα αρκετά πράγματα μπορεί να πάνε λάθος στην πορεία. Όμως, γνωρίζουν επίσης ότι αν καταφέρουν και πετύχουν τα κεφάλαια θα επιστραφούν πολλαπλάσια πίσω» δήλωσε.

Μια τέτοια επένδυση υψηλού ρίσκου είναι η τοποθέτηση κεφαλαίων στην έρευνα για την καταπολέμηση ασθενειών για τις οποίες δεν υπάρχει θεραπεία. Τις πιεστικές ανάγκες στο χώρο της υγείας ή unmet medical needs, όπως είναι ο διεθνής όρος. Το αλτσχάιμερ, στην έρευνα για το οποίο εστίασε η Biogen πριν από αρκετά χρόνια , είναι μια τέτοια πιεστική ανάγκη. «Μόλις πρόσφατα η έρευνα αυτή άρχισε να αποδίδει, όμως στο διάστημα αυτό των δεκαπέντε ετών έχουν δαπανηθεί δισεκατομμύρια στην έρευνα, στον εξοπλισμό, στις υποδομές» μας πληροφόρησε ο κ. Παπαδόπουλος.

Οι λόγοι για την εκρηκτική πρόοδο στα φάρμακα και τα εμβόλια

Ρωτήσαμε τον κ. Παπαδόπουλο για τη σημαντική πρόοδο που -τουλάχιστον εμείς ως εξωτερικοί παρατηρητές- βλέπουμε να συντελείται στο πεδίο των φαρμάκων και των εμβολίων και τον ρωτήσαμε τους λόγους. Μια εύκολη απάντηση, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι ότι η εμφάνιση της Covid και η ανάπτυξη του εμβολίου σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα ευαισθητοποίησε το κοινό για την πρόοδο που συντελείται. «Η ανάπτυξη ενός εμβολίου για μια ασθένεια σε μόλις οκτώ μήνες είναι μια εξέλιξη χωρίς προηγούμενο στον επιστημονικό μας πεδίο» μας αναφέρει. «Εξέπληξε ακόμα και την επιστημονική κοινότητα», πρόσθεσε. «Ακόμα και εγώ, τον Απρίλιο του 2020 αμφισβήτησα την προοπτική εμφάνισης και κυκλοφορίας ενός εμβολίου στο τέλος της ίδιας χρονιάς. Έκανα λάθος, τα κατάφεραν».

Όμως, τα θεμέλια για αυτές τις εντυπωσιακές εξελίξεις έχουν μπει αρκετά χρόνια πριν. «Η αλλαγή του mindset των επιστημόνων, η μετάφραση της ακαδημαϊκής μελέτης τους σε ένα χρήσιμο, φαρμακευτικό προϊόν» έχει ιδιαίτερη αξία σύμφωνα με τον ίδιο. «Όλο και περισσότεροι επιστήμονες στρέφονται τα τελευταία χρόνια στην καταχώριση κάποιας πατέντας ή στην έρευνα για ένα φάρμακο, που θα μπορούσαν να αναπτύξουν». Εδώ έρχεται να κουμπώσει ένας ακόμα παράγοντας, όπως παρατήρησε ο κ. Παπαδόπουλος. «Η αφθονία κεφαλαίων. Επενδύονται σημαντικά κεφάλαια στον κλάδο και σε ιδέες. Πολλές αποτυγχάνουν, αλλά κάθε τόσο θα υπάρξουν 2-3 ιδέες που φέρνουν αποτελέσματα και κάνουν τη μεγάλη διαφορά».

“Οταν στο μέλλον διαλυθεί το συναισθηματικό σύννεφο που καλύπτει την πανδημία, αυτή η εποχή θα ανακαλείται ως μια ανεπανάληπτη περίπτωση ευφυίας και δέσμευσης που έσωσε εκατομμύρια ζωές ανθρώπων σε όλο τον κόσμο”

Στέλιος Παπαδόπουλος

Τα συμπεράσματα που άφησε η πανδημία

Η συνάντησή μας με τον κ. Παπαδόπουλο συνέπεσε χρονικά με την ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το τέλος της πανδημίας. Ήταν λογικό λοιπόν η συζήτησή μας να κατευθυνθεί και προς τα εκεί, ζητώντας του τα δικά του συμπεράσματα. Ξεκίνησε την αναφορά του με μια ωδή στην επιστήμη που υπηρετεί. «Είμαι περήφανος που ανήκω σε ένα κλάδο που έδρασε με τέτοια δέσμευση στο στόχο, με τόση δημιουργικότητα. Με τόσο μεγάλη συνεργασία μεταξύ των εταιρειών. Όταν στο μέλλον διαλυθεί το συναισθηματικό σύννεφο που καλύπτει την πανδημία, αυτή η εποχή θα ανακαλείται ως μια ανεπανάληπτη περίπτωση ευφυίας και δέσμευσης που έσωσε εκατομμύρια ζωές ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Νιώθω ειλικρινά υπερήφανος που ανήκω σε αυτήν την επιστημονική κοινότητα, που είμαι και εγώ ένα μέλος των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων αυτής της βιομηχανίας» ήταν τα ακριβή λόγια του κ. Παπαδόπουλου.

Όμως τα συμπεράσματά του είναι μάλλον γλυκόπικρα, δηλώνοντας ταυτόχρονα έκπληκτος και αποκαρδιωμένος για το μέγεθος της παραπληροφόρησης για τον ιό και τα εμβόλια. «Με τρόμαξαν οι ανοησίες που οδήγησαν πολλούς ανθρώπους στην απόφαση να μην εμβολιαστούν και να χαθούν χιλιάδες ανθρώπινες ζωές» μας ανέφερε, προσθέτοντας ότι η επιστημονική κοινότητα πρέπει να βρει ένα τρόπο να σταματήσει αυτήν την -ολέθρια πολλές φορές- παραπληροφόρηση.

Για να συνεχίσει: «ένιωσα ότι παλέψαμε πραγματικά για να εξηγήσουμε, για να δώσουμε τα πιο έγκυρα στοιχεία. Ίσως είναι ένα πρόβλημα ευρύτερα πολιτιστικό και εκπαιδευτικό». «Ίσως η επιστημονική κοινότητα πρέπει να βγει και να εκπαιδεύσει περισσότερο το κοινό στις βασικές αρχές της επιστήμης, ακόμα και στο ρίσκο των παρενεργειών, που είναι κανόνας στη φαρμακευτική επιστήμη» κατέληξε.

Οι μελλοντικοί θρίαμβοι της επιστήμης

Από την ανάκληση του πρόσφατος παρελθόντος η συζήτησή μας μετακινήθηκε στις εκτιμήσεις του για το μέλλον και τους «θριάμβους» της επιστήμης, όπως ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει στο παρελθόν τις επιστημονικές ανακαλύψεις που αναμένεται να δούμε τα επόμενα χρόνια.

«Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην επόμενη πενταετία η φαρμακευτική βιομηχανία θα εστιάσει στο αλτσχάιμερ. Ήδη έχουν εγκριθεί δύο σκευάσματα, και πιθανώς ένα ακόμα πολύ σύντομα. Υπάρχει πλέον ένα κλίμα βεβαιότητας ότι αυτές οι νέες προσεγγίσεις της επιστημονικής κοινότητας θα καρποφορήσουν», αποτέλεσμα και των μεγάλων επενδύσεων που θα γίνουν στο συγκεκριμένο πεδίο. «Θα δούμε πολλές και διαφορετικές ιδέες για την καταπολέμηση του αλτσχάιμερ να προσελκύουν σημαντικά κεφάλαια, αφού και ο αριθμός των ασθενών σε όλο τον κόσμο είναι πολύ μεγάλος» εκτιμά, για να συνεχίσει ότι «η κατάληξη αυτής της δραστηριότητας θα είναι νέα, πιο αποτελεσματικά φάρμακα, με λιγότερες παρενέργειες».

Ένα άλλο πεδίο στο οποίο ο κ. Παπαδόπουλος εκτιμά ότι θα δούμε συναρπαστικές εξελίξεις είναι οι ψυχικές διαταραχές. «Ένα τεράστιο πρόβλημα», το οποίο η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να αποκωδικοποιήσει. «Να εντοπίσει τις αιτίες αυτών των διαταραχών σε γενετικό επίπεδο», όμως η εκτίμησή του είναι ότι στις αμέσως επόμενες δεκαετίες θα καταφέρουμε να τις κατανοήσουμε καλύτερα.

«Πριν από μερικές δεκαετίες είχαμε το ίδιο πρόβλημα με τον καρκίνο, όμως σήμερα έχουμε καταφέρει σημαντικά αποτελέσματα. Κάτι αντίστοιχο θα συμβεί και στο πεδίο των ψυχικών διαταραχών και κατ’ επέκταση στην ανάπτυξη καλύτερων φαρμάκων» κατέληξε ο κ. Παπαδόπουλος.

Ο κ. Παπαδόπουλος το καλοκαίρι θα αποχωρήσει από τη θέση του προέδρου του ΔΣ της Biogen. Η αποχώρησή του από τη συγκεκριμένη θέση δεν σηματοδοτεί και την ολοκλήρωση της δραστηριότητάς του στον κλάδο, τον οποίο έτσι και αλλιώς υπηρετεί μέσω της Exelixis, την οποία ίδρυσε το 1994. Γνωρίζει ήδη, όπως μας ανέφερε, πως θα καλύψει το κενό των ωρών, παραμένοντας ενεργός και εκεί που είναι η δράση.

«Αν θέλω να παραμείνω ενεργός σε αυτόν τον κλάδο πρέπει να παραμείνω στις ΗΠΑ, στα κέντρα των εξελίξεων, όπως η Βοστόνη ή η Νέα Υόρκη».

* Ευχαριστούμε το περιοδικό Οικονομική Επιθεώρηση για την παραχώρηση των φωτογραφιών