Μισό αιώνα μετά τη διαστημική φρενίτιδα που οδήγησε τον άνθρωπο στο φεγγάρι, μια νέα εποχή υπόσχεται λίγο διάστημα για όλους (όσοι μπορούν να πληρώσουν το τίμημα).
Πριν μερικές δεκαετίες, οι δύο υπερδυνάμεις του πλανήτη επιδίδονταν σε έναν ξέφρενο αγώνα προκειμένου να κατακτήσουν εντυπωσιακές πρωτιές: πρώτη διαστημική πτήση, πρώτη περιστροφή γύρω από τη Γη, πρώτη επανδρωμένη αποστολή, πρώτη προσελήνωση, τα πρώτα βήματα στο φεγγάρι. Εκατομμύρια θεατών έμεναν κολλημένοι στις τηλεοράσεις τους για λίγα πλάνα από την εκτόξευση και την προσεδάφιση. Εκατομμύρια παιδιά ονειρεύονταν καριέρα αστροναύτη. Κι έπειτα, όλα αυτά καταλάγιασαν, λες και δεν υπήρχε τίποτα άλλο ενδιαφέρον να κατακτηθεί στο αχανές διάστημα. Μέχρι πριν μερικά χρόνια. Τι άλλαξε;
Χορός δισεκατομμυρίων
Στις 11 Ιουλίου, ο σερ Richard Branson πραγματοποίησε το πρώτο διαστημικό ταξίδι της νέας εποχής, προλαβαίνοντας για λίγες μέρες τον Jeff Bezos, προλαβαίνοντας κατά πολλές τον Elon Musk, και όσους άλλους είχαν επιδοθεί σε αυτήν τη νέα διαστημική κούρσα. Τι σημαίνει όλο αυτό πέρα από ένα παιχνίδι εντυπώσεων ανάμεσα σε εξωφρενικά πλούσιους ανθρώπους της τεχνολογίας; Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: ούτε ο Branson, ούτε ο Bezos, ούτε ο Musk καταφέρνουν κάποια πρωτιά. Δεν πραγματοποίησαν το πρώτο τουριστικό διαστημικό ταξίδι, αλλά εγκαινιάζουν μια νέα εποχή.
Ο Branson επιβιβάστηκε στον πύραυλο Unity που επί 17 χρόνια αναπτύσσει η εταιρεία του, Virgin Galactic και, καθώς όλα πήγαν καλά, απόλαυσε μερικά λεπτά μηδενικής βαρύτητας στα 90 χιλιόμετρα από την επιφάνεια, και μια αξιοζήλευτη θέα της καμπυλότητας της Γης, δηλώνοντας πως βίωσε μια εμπειρία ζωής. Επιπλέον θα κάνει ακόμη μεγαλύτερη την αγωνία των 600 ανθρώπων που έχουν ήδη προκαταβάλει μέρος του διαστημικού τους εισιτηρίου. Το κόστος του; Από $200.000 έως $500.000.
Ο επίσης δισεκατομμυριούχος Jeff Bezos που θέλησε κι αυτός να εκπληρώσει ίσως εκείνο το παιδικό όνειρο του αστροναύτη, είχε προγραμματίσει να κάνει την αντίστοιχη πτήση στα 100 χιλιόμετρα πάνω από τη Γη στις 20 Ιουλίου. Μαζί του, στο New Shepard, μια πολύ περίεργη παρέα: ο αδερφός του, Mark Bezos, ένας αγνώστου ταυτότητας πλειοδότης που κατέβαλε το ποσό των 28 εκατομμυρίων δολαρίων για να κλείσει τη θέση του, και η πιλότος Wally Funk, η οποία είχε λάβει εκπαίδευση αστροναύτη τη δεκαετία του ‘60 και στα 82 χρόνια της έκανε το όνειρό της πραγματικότητα, έστω και ως ο γηραιότερος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα (παρόλο τον ενθουσιασμό, η Funk δήλωσε κάπως απογοητευμένη μετά την πτήση, καθώς κράτησε μόλις 11 λεπτά και… η θέα δεν ήταν και τόσο καλή). Ο άγνωστος συνεπιβάτης αποδείχθηκε ο18χρονος φοιτητής Oliver Daemen (γόνος βαθύπλουτης οικογένειας), ο οποίος εν τέλει αποτέλεσε και τον νεότερο σε ηλικία άνθρωπο που βρέθηκε στο διάστημα, χαρίζοντας στην πτήση του Bezos δύο ρεκόρ.
Οι κακές γλώσσες λένε ότι στη δοκιμαστική πτήση του SpaceShipTwo Unity θα επέβαιναν τέσσερις υπάλληλοι της Virgin Galactic, και πως ο Branson ανακοίνωσε τη δική του συμμετοχή μόνο αφού ο Bezos προανήγγειλε το δικό του προγραμματισμένο ταξίδι. Η Blue Origin του Bezos καυχήθηκε με μια δόση σαρκασμού, μετά την επιτυχημένη πτήση του Branson, πως ο δικός της πύραυλος θα πετάξει πιο ψηλά και έχει και μεγαλύτερα παράθυρα (και οι δύο ισχυρισμοί είναι αληθείς). Ωστόσο, η ημερομηνία δεν άλλαξε για να προλάβει τον Branson: η 20η Ιουλίου σηματοδοτεί την επιτυχημένη πρώτη προσελήνωση επανδρωμένου σκάφους, αυτή του θρυλικού Apollo 11, το 1969, μισό αιώνα πριν.
Και κάπου εδώ έρχεται το χρυσό παιδί της τεχνολογίας, ο Elon Musk, που με ένα tweet του αναστατώνει τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου. Το ταξίδι που υπόσχεται εκείνος θα είναι μια διήμερη παραμονή στο σκάφος, και οι δοκιμές των πυραύλων της δικής του εταιρείας δείχνουν ότι βρίσκεται πολύ κοντά στην τελειοποίηση των σχεδίων του. Όμως πως ο ανταγωνισμός με τους άλλους δισεκατομμυριούχους διαστημανθρώπους δεν είναι ακριβώς υγιής, καθώς ο Bezos φαίνεται πως συνωμοτεί για να πάρει ο Musk μικρότερο κομμάτι της διαστημικής πίτας, προσπαθώντας να κλέψει μέσα από τα χέρια της SpaceX ένα συμβόλαιο αξίας 2,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων με τη NASA, για την κατασκευή μιας μονάδας σεληνιακής προσγείωσης (lunar lander).
Πώς ξεκίνησαν όλα
“Ο διαστημικός τουρισμός δεν είναι κάτι καινούριο. Κάποιοι θα θυμούνται ίσως πως κάποια στιγμή μέσα στη δεκαετία του 2000, επτά πολύ πλούσιοι άνθρωποι είχαν πληρώσει πολλά χρήματα για να ταξιδέψουν μέχρι τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό.”
Ο ISS βρίσκεται περίπου τέσσερις φορές πιο ψηλά από το σημείο όπου έφτασαν τα αεροσκάφη των δισεκατομμυριούχων αστροναυτών το 2021, και από τα παράθυρα του διαστημικού σταθμού μπορεί κανείς να δει την καμπυλότητα της επιφάνειας της Γης σε όλο της το μεγαλείο, σε αντίθεση με το “σκοτάδι” που περιγράφει η Funk πως ήταν η θέα από τα παράθυρα κατά τη διάρκεια της πτήσης του New Shepard και ένα πολύ περιορισμένο τμήμα του σημείου όπου η ατμόσφαιρα της Γης τελειώνει και αρχίζει το αχανές διάστημα (“Δεν πετάξαμε σε αρκετό ύψος ώστε να μπορείς να δεις ολόκληρη τη Γη” ήταν το παράπονο της Funk”).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο βραβευμένος αεροναυπηγός Burt Rutan, ένας ακόμη άνθρωπος που σαν παιδί ονειρεύτηκε να γίνει αστροναύτης, σκέφτηκε πως το διαστημικό ταξίδι θα έπρεπε να μπορεί να γίνει εφικτό σε όλους και να μην είναι προνόμιο μιας χούφτας ανθρώπων που συμμετέχουν σε κρατικά χρηματοδοτούμενα προγράμματα. Πίστευε πως το διαστημικό ταξίδι θα γινόταν κάτι σαν πτήση με αεροπλάνο και όχι σαν μια επικίνδυνη περιπέτεια που θα κατέληγε σε προσγείωση με αλεξίπτωτο στη Γη.
Ο Rutan ξεκίνησε να σχεδιάζει το αεροσκάφος που θα έκανε αυτό το όραμα πραγματικότητα. Κι έτσι γεννήθηκε το SpaceShipOne, μόλις 5 μέτρα σε μήκος, που στις 21 Ιουνίου 2004 πραγματοποίησε την πρώτη διαστημική πτήση που χρηματοδοτήθηκε από ιδιωτικά κεφάλαια, ξεπερνώντας μόλις τα 100 χιλιόμετρα σε ύψος, που αποτελούν το επίσημο σύνορο μεταξύ Γης και διαστήματος. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το SapceShipOne εξασφάλισε και το περίφημο X-Prize του ελληνικής καταγωγής Peter Diamandis αξίας 10.000.000 δολαρίων. Ήταν το 2004 που ο Branson ανακοίνωσε για πρώτη φορά την πρόθεσή του η Virgin να προσφέρει στο μέλλον διαστημικά ταξίδια, βασιζόμενη στην τεχνολογία του ίδιου αεροσκάφους.
Το 2001 ο Dennis Tito έγινε ο πραγματικός “πρώτος διαστημικός τουρίστας”, κάτι που του στοίχισε 20 εκατομμύρια δολάρια, καθώς στην ουσία χρηματοδότησε τη διαστημική αποστολή ISS EP-1 προς τον διεθνή διαστημικό σταθμό, στον οποίο και διέμεινε για 8 μέρες. Αν αληθεύει το γεγονός πως ο φοιτητής που επέβαινε στην πτήση της Blue Origin (ή πιο σωστά, ο επενδυτής κι επιχειρηματίας πατέρας του) πλήρωσε 28 εκατομμύρια δολάρια, τότε μάλλον δεν ήταν ακριβώς και τιμή ευκαιρίας για μια πτήση με διάρκεια περίπου χίλιες φορές μικρότερη από αυτή του ταξιδιού που έκανε ο Tito. Πάντως, η NASA είχε αποκαλύψει το 2020 πως θα δεχόταν και ιδιώτες αστροναύτες σε μελλοντικές πτήσεις προς τον ISS, με το κόστος αλέ-ρετούρ να φτάνει τα 50 εκατομμύρια δολάρια και κάθε ημέρα παραμονής στον σταθμό να κοστολογείται σε 35.000 δολάρια. Ένα ταξίδι λίγων ημερών με την Axiom Space στον ISS κοστίζει κοντά στα 55 εκατομμύρια δολάρια και έχει προγραμματιστεί για το 2022.
Ψυχρός Πόλεμος, γύρος 2ος
Η Ρωσία, που εκμεταλλευόταν τη συγκυρία λειτουργίας του διαστημικού σταθμού για να μεταφέρει εκεί και τουρίστες, δεν σκοπεύει να μείνει έξω και από τον πρόσφατο διαστημικό χορό, αν και σταμάτησε τα τουριστικά ταξίδια προς τον ISS από το 2009. Κι άλλες χώρες και εταιρείες επιδιώκουν να πάρουν κομμάτι της πίτας ή να διαφοροποιηθούν πηγαίνοντας ακόμα παραπέρα και θέλοντας να θέσουν σε τροχιά νέους διαστημικούς σταθμούς, για τουριστικούς -και όχι μόνο- σκοπούς. Όμως, ό,τι βρίσκεται πάνω στο φεγγάρι και στους άλλες πλανήτες είναι ακόμη πολυτιμότερο.
Μια χώρα που μπαίνει στο παιχνίδι δυναμικά είναι η Κίνα, καθώς διαθέτει και δικούς της δορυφόρους και σύντομα τον δικό της διαστημικό σταθμό, είναι η μόνη χώρα εκτός των ΗΠΑ που έχει εν λειτουργία rover στη Σελήνη, ενώ ήδη έχει τη δική της πρωτιά από το 2019, όταν πραγματοποίησε επιτυχώς αποστολή στη “σκοτεινή” πλευρά του φεγγαριού. Για να φτάσει σε αυτό το σημείο, η Κίνα αξιοποίησε και εξέλιξε ρωσική διαστημική τεχνογνωσία, και ταυτόχρονα έδωσε μια ανάσα ζωής στα διαστημικά προγράμματα της Ρωσίας, τα οποία δεν θα μπορούσε να κρατήσει ζωντανά στον ίδιο βαθμό ο σοβιετικός προϋπολογισμός.
Δεν ξαναζούμε ακριβώς τον Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα σε δύο χώρες, αλλά συμβαίνει κάτι διαφορετικό: στην περίπτωση των ΗΠΑ, αυτοί που ηγούνται σε μεγάλο βαθμό των διαστημικών προσπαθειών είναι ιδιώτες, ενώ στην περίπτωση της Κίνας, το διάστημα είναι περισσότερο πατριωτική υπόθεση. Αν και η NASA τρέχει κι αυτή το δικό της πρόγραμμα επιστροφής στη Σελήνη με την ονομασία Artemis, το διαφημίζει περισσότερο ως ένα συνεργατικό επιστημονικό project, στο οποίο καλούνται να συμμετάσχουν κι άλλες χώρες, με απώτερο σκοπό όχι το διαστημικό ταξίδι, αλλά τον εποικισμό άλλων πλανητών. Όπως κι αν το δει κανείς, το βέβαιο είναι πως δεν λείπουν οι πολιτικές σκοπιμότητες.
“Μια πρωτιά σε έναν τομέα όπως αυτός είναι σίγουρα ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο μια χώρα θα είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει το μέλλον. Ένα χαμένο προβάδισμα μπορεί να μην είναι μόνο θέμα γοήτρου ή κυριαρχίας, αλλά μιας χαμένη ευκαιρία.”
Για την Κίνα, ωστόσο, μπορεί να είναι και θέμα επιβίωσης, καθώς η χώρα αναπτύσσει διαρκώς τεχνογνωσία για να μπορεί να εξυπηρετεί τις δικές της ανάγκες χωρίς εισαγόμενη τεχνολογία, αλλά και για να εξάγει σε κάποιες περιπτώσεις, αυτήν την τεχνολογία, όταν βρίσκεται υπό εμπάργκο. Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό έχουν βρεθεί περισσότεροι από 200 αστροναύτες από 19 διαφορετικές χώρες τα τελευταία 23 χρόνια, αλλά ποτέ κάποιος Κινέζος. Από το 2011, δεν επιτρέπεται στη NASA να συνεργαστεί με την Κίνα, στο πλαίσιο ενός συνόλου κινήσεων που πηγάζουν από το φόβο κατασκοπείας.
Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο από την ανακοίνωση της Ρωσίας ότι σκοπεύει να αποχωρήσει από τον ISS μέχρι το 2024 και να συνεργαστεί με την Κίνα για τη χρήση άλλου διαστημικού σταθμού και, στη συνέχεια, μιας σεληνιακής βάσης. Να σημειωθεί πως η Ρωσία είχε, ανάμεσα σε άλλα, και το αποκλειστικό καθήκον μεταφοράς των αστροναυτών στον διαστημικό σταθμό, μέχρι που η NASA συνήψε συμβόλαιο με την SpaceX για την ίδια δουλειά. Ο ISS ήταν προγραμματισμένο να λειτουργεί ως το 2024, αλλά υπολογίζεται πως, αν και κακοσυντηρημένος, θα λάβει επέκταση ζωής ως το 2030 – ειδικά μπροστά στο ενδεχόμενο να μείνει η Κίνα η μόνη χώρα με ενεργό διαστημικό σταθμό.
Ακόμη κι αν στόχος δεν είναι η Αμερική να προλάβει την Κίνα (το περίφημο “boots on the Moon” του Τραμπ για το 2024 δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα για την κυβέρνηση Biden), αν αυτή καταφέρει να προηγηθεί μέσα στην επόμενη δεκαετία, το διαστημικό παιχνίδι, που σε κάθε περίπτωση επηρεάζεται από γεωπολιτικές συνιστώσες, θα παίζεται διαφορετικά. Το πρόγραμμα Artemis φέρει -όχι τυχαία- το όνομα της αδερφής του Θεού Απόλλωνα, και σε αντίθεση με το θρυλικό πρόγραμμα Apollo, στόχος του είναι να μεταφέρει στο διάστημα και άτομα τα οποία δεν είχαν προτεραιότητα τότε (και μάλιστα αποκλείονταν), όπως γυναίκες και έγχρωμοι. Άλλη μία σημαντική διαφορά: η NASA δεν αναπτύσσει πλέον τα πάντα μόνη της, αλλά αναθέτει μέρος της έρευνας και της κατασκευής σε ιδιωτικές εταιρείες, όπως η SpaceX του Musk – μια κίνηση που υπολογίζεται πως είναι και οικονομικά συμφέρουσα για τη NASA, καθώς ο ανταγωνισμός των ιδιωτικών εταιρειών ρίχνει τις τιμές. Αυτή η κατεύθυνση είχε δοθεί από την κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία προτίμησε να ενισχύσει και να διευκολύνει ιδιωτικές εταιρείες από το να αυξήσει τον κρατικό διαστημικό προϋπολογισμό κατά αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια.
Διαφορετικοί φαίνεται να είναι και οι απώτεροι στόχοι της κάθε εμπλεκόμενης πλευράς. Ενώ ο “geek” Musk ενδιαφέρεται να φτιάξει τα οχήματα που θα μεταφέρουν τον άνθρωπο (και μερικά Tesla σε κάποιες περιπτώσεις) στο διάστημα και στον εποικισμό του Άρη, σαν να εκπληρώνει και κάποιες προσωπικές του φιλοδοξίες, ο Bezos μιλά για εκμετάλλευση διαστημικών πόρων που θα οδηγούσαν στη δημιουργία νέων βιομηχανιών, θα βοηθούσαν στην παραγωγή ενέργειας ή στην ανάπτυξη νέων υλικών, οραματιζόμενος ένα μέλλον που θα του έφερνε ακόμη περισσότερα έσοδα αν κατάφερνε να είναι από τους πρώτους που θα το δημιουργούσαν. Αυτά ακριβώς εποφθαλμιούν και τα κράτη που ανταγωνίζονται: οι υδάτινοι πόροι που βρίσκονται συσσωρευμένοι κοντά στους πόλους της Σελήνης θα βοηθήσουν τις αποστολές στο φεγγάρι να το χρησιμοποιήσουν ως ενδιάμεση στάση, ενώ στοιχεία που βρίσκονται σπάνια στη Γη, όπως το ισότοπο Ήλιο-3, θα καλύψουν τις αχόρταγες ενεργειακές ανάγκες της ανθρωπότητας.
Παρόμοιοι είναι και οι στόχοι των Κινέζων, οι οποίοι θέλουν να αποδείξουν πως μπορούν να τα καταφέρουν και σε αυτόν τον τομέα. Το καλό από όλη αυτή την υπόθεση είναι πως πλέον δεν είναι η σκιά του κομμουνισμού που ωθεί τις χώρες (και τις εταιρείες) σε ανταγωνισμό.
“Το κακό, για τον πλανήτη μας και μελλοντικά και άλλους πλανήτες, είναι ότι η κινητήρια δύναμη είναι το κέρδος και το αποτέλεσμα θα είναι όχι η κατάκτηση, αλλά η εκμετάλλευση και βιομηχανοποίηση του διαστήματος.”
Λαμβάνοντας υπόψη πόσα πολλά εξαρτώνται σήμερα από διαστημικές τεχνολογίες και δορυφόρους – από ζητήματα εθνικής άμυνας ως την πλοήγηση και τις ψηφιακές επικοινωνίες – δεν είναι μόνο η επιστημονική πρόοδος ή η εθνική κυριαρχία οι λόγοι πίσω από τη διαστημική κούρσα.
Τόσο η NASA όσο και η κινεζική διαστημική υπηρεσία έχουν δηλώσει πως επιθυμούν και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή επιστημόνων από τη διεθνή διαστημική κοινότητα στις αποστολές τους, αλλά οι γεωπολιτικές ισορροπίες είναι πιθανό να αλλάξουν στο μέλλον.
Τέλος, να αναφέρουμε πως και η Ινδία έχει στόχο να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, ενώ άλλες τουλάχιστον 10 χώρες έχουν πραγματοποιήσει ή προγραμματίζουν μη επανδρωμένα διαστημικά προγράμματα, ανάμεσα στις οποίες η Ιαπωνία και το Ισραήλ, όπως επίσης και η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA).
“Ticket to the moon”
Αν σκέφτεστε πως ένα διαστημικό ταξίδι σήμερα είναι κάτι που αφορά απλά πολυεκατομμυριούχους που αναζητούν καινούργιες εμπειρίες, δεν είστε οι μόνοι. Κάποτε, οι άνθρωποι που στέλνονταν στο διάστημα ήταν επιστήμονες, καταρτισμένοι μηχανικοί και ειδικά εκπαιδευμένοι πιλότοι. Πλέον, όσοι διαθέτουν αρκετά χρήματα για να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο. Κι ενώ πολύς λόγος έχει γίνει για επίδειξη πλούτου, ακόμη δεν έχουν ακουστεί αρκετά οι φωνές όσων θα μιλήσουν για επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Μια μελέτη του 2010 υπολόγιζε πως η αιθάλη που αποβάλλεται από 1.000 τουριστικές διαστημικές πτήσεις είναι ποσότητα ικανή για να ανεβάσει τη θερμοκρασία της Ανταρκτικής κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου, επιταχύνοντας την υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας περισσότερο από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, που επίσης είναι συνέπεια αυτών των πτήσεων.
Κάποτε το διαστημικό ταξίδι ίσως να γίνει προσιτό για περισσότερους ανθρώπους, όπως σταδιακά συνέβη και με το αεροπορικό. Μέχρι τότε, όμως, κάποιοι εύποροι γήινοι θα έχουν χρηματοδοτήσει μεγάλο μέρος των αναγκών των αεροναυπηγικών διαστημικών υπηρεσιών μιας χούφτας κρατών που ανταγωνίζονται μεταξύ τους, οδηγώντας τες πιο κοντά στην κατάκτηση νέων προοπτικών. Όχι πια για λόγους γοήτρου ή εθνικής ασφάλειας, αλλά απροκάλυπτων οικονομικών συμφερόντων.
Συζητώντας το θέμα με έναν 24χρονο, συνηδειτοποίησα κάτι που δεν είχα καταλάβει. Μου είπε μια μέρα: “Ο Elon Musk έκανε τη γενιά μου να ενδιαφερθεί για το διάστημα. Μέχρι τότε δεν είχαμε κανέναν απολύτως καημό γι’ αυτό”. Μάλιστα. Μια γενιά παιδιών που δεν ονειρεύτηκε να φορέσει στολή και κάσκα και να χοροπηδήσει με απροσχεδίαστη χάρη σε συνθήκες μηδενικής βαρύτητας. Ίσως, λοιπόν, τα παιδιά που θα μεγαλώσουν σε μερικά χρόνια, να ονειρεύονται ξανά τα αστέρια και μια καριέρα επιστημόνων που θα μας βοηθήσουν να εποικήσουμε άλλους πλανήτες ή να βελτιώσουμε τη ζωή στη Γη. Κι αυτό από μόνο του είναι σπουδαίο.
Cover photo: NASA HQ PHOTO, Flickr
Εξαιρετικό το άρθρο σου – συγχαρητήρια!
Ευχαριστούμε πολύ!