Ο κορυφαίος Έλληνας αστροφυσικός και ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής μοιράζεται μαζί μας ψήγματα της γνώσης του για τις εξελίξεις στο πεδίο της διαστημικής επιστήμης και εξερεύνησης.
Κυνηγάει πλανήτες εδώ και περίπου 60 χρόνια. Έχει “ταξιδέψει” σε όλους τους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος και σε άλλους, πολύ πέρα από αυτό, με όχημα τα όργανα που έχει σχεδιάσει ο ίδιος και η επιστημονική του ομάδα.
Ο Σταμάτης Κριμιζής, ένας από τους πιο διακεκριμένους επιστήμονες της NASA, Ομότιμος Διοικητής Διαστημικών Προγραμμάτων του Johns Hopkins University και Τακτικό Μέλος και Αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, μιλάει στο 2045.gr για τις αποστολές που έχει συμμετάσχει, τις εξελίξεις στο χώρο της διαστημικής επιστήμης, αλλά και τα σημαντικά οφέλη που προσφέρει η εξερεύνηση του Διαστήματος στην ανθρωπότητα. Επιπρόσθετα, λίγες ημέρες πριν τη συμμετοχή του ως ομιλητής στο 8ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών (26-29 Απριλίου), μοιράζεται τις σκέψεις του για τους τρόπους με τους οποίους η Ελλάδα θα μπορούσε να διεκδικήσει μια ξεχωριστή θέση στη διεθνή σκηνή της διαστημικής επιστήμης.
Πώς νιώθετε που το Voyager 1, 46 χρόνια μετά ως η γηραιότερη εν ενεργεία αποστολή της NASA, συμμετέχει ακόμα στην εξερεύνηση του Διαστήματος;
Η μη επιστημονική απάντηση είναι ότι θαύματα συμβαίνουν, αν και πολύ σπάνια! Τα Voyagers είναι η θρυλική αποστολή του 20ου αιώνα και αισθάνομαι φοβερά τυχερός να ασχολούμαι μ’ αυτό το πρόγραμμα τα τελευταία 50 χρόνια και τώρα να αναλύω με την ομάδα μας τα πρώτα και μοναδικά δεδομένα από το Γαλαξία.
Έχετε συμμετάσχει σε περισσότερες από 20 διαστημικές αποστολές προς όλους τους πλανήτες. Ποια είναι εκείνη που κατά τη γνώμη σας έχει αφήσει το μεγαλύτερο αποτύπωμα στην εξερεύνηση του διαστήματος και στην επιστήμη σας;
Από τις 24 και πλέον αποστολές τα Voyagers είναι η πιο σημαντική-όχι μόνο εξερεύνησαν καθοριστικά τους μεγάλους πλανήτες Δία, Κρόνο, Ουρανό, και Ποσειδώνα για πρώτη φορά, αλλά προσδιόρισαν τη δομή της ηλιόσφαιρας από τον Ποσειδώνα μέχρι το σύνορο με τον Γαλαξία, και τώρα μας μεταφέρουν πληροφορίες από τη γαλαξιακή γειτονιά μας από απόσταση 23 δις. χιλιομέτρων. Να φανταστείτε ότι το ραδιοσήμα από το Voyager-1 ταξιδεύει με την ταχύτητα του φωτός 23 ώρες για να φτάσει στη Γη. Το Voyager-1 είναι 160 φορές πιο μακριά από τη Γη από όσο είναι ο Ήλιος
Όσοι παρακολουθούμε απέξω τη διαστημική εξερεύνηση πιστεύουμε ότι διανύουμε την πιο συναρπαστική εποχή της. Το πιστεύουν και οι επιστήμονες; Τι έχει συντελέσει σε αυτές τις εντυπωσιακές εξελίξεις των τελευταίων ετών στο συγκεκριμένο πεδίο;
Η εξερεύνηση του διαστήματος είναι συναρπαστική διαχρονικά-από την εκτόξευση του Sputnik το 1957 μέχρι και σήμερα. Αυτό πάντοτε συμβαίνει όταν η ανθρωπότητα επιχειρεί σε αχαρτογράφητα νερά-σκεφτείτε την εποχή των θαλασσοπόρων ειδικά τους τελευταίους 5 αιώνες, με αρχή τον Κολόμβο. Και βέβαια αυτές οι εξελίξεις γίνονται εφικτές ένεκα της συνεχούς προόδου στην τεχνολογία-δίχως την αλματώδη τεχνολογική πρόοδο το σημερινό επίπεδο του πολιτισμού μας θα ήταν αδιανόητο.
Η ιδιωτικοποίηση των διαστημικών αποστολών είναι και αυτή καθοριστικός παράγοντας της εξέλιξης των τελευταίων ετών;
Η ιδιωτικοποίηση είναι φυσική απόρροια της ωρίμανσης των διαφόρων τεχνολογιών και αυτό βέβαια συμβαίνει και στο χώρο του διαστήματος. Το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας στο διάστημα είναι περίπου $400 δις. το χρόνο, εκ του οποίου μόνο το 1/3 είναι κρατικές δαπάνες, αν θυμάμαι καλά. Όμως το ερευνητικό κομμάτι παραμένει στον δημόσιο τομέα διότι αυτού του είδους οι πολυετείς αποστολές δεν ενδείκνυνται για οικονομικά κέρδη στο εγγύς μέλλον.
Ποια είναι η απάντηση σε εκείνους που κατακρίνουν τις δαπάνες για τις διαστημικές αποστολές;
Είναι θέμα αριθμών. Το ποσοστό του προϋπολογισμού των ΗΠΑ για το διάστημα είναι περίπου 0,5% ενώ οι κοινωνικές δαπάνες συμπεριλαβανομένης και της υγείας πλησιάζουν περίπου το 64%, και η άμυνα περίπου 13% (οικονομικό έτος 2022). Επί πλέον έχει αποδειχθεί ότι η επένδυση ενός ευρώ σε διαστημικά προγράμματα αποδίδει περίπου 8 ευρώ στη γενική οικονομία, δηλαδή 800 %, ένεκα του γεγονότος ότι η τεχνολογία των διαστημικών αποστολών είναι σχεδόν πάντοτε στην αιχμή του δόρατος διότι μεταφέρεται στον εμπορικό τομέα, π.χ. κινητή τηλεφωνία, υπολογιστές κλπ. Δηλαδή το 0,5% του προϋπολογισμού της NASA είναι μηδαμινό συγκρινόμενο με τις κοινωνικές και αμυντικές δαπάνες και αποτελεί την πλέον προσοδοφόρο επένδυση του κράτους.
Η ελληνική διαστημική βιομηχανία μοιάζει να ζωντανεύει τα τελευταία χρόνια. Που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό; Μπορούμε να ελπίζουμε ότι η Ελλάδα θα μπει κάποια στιγμή ως πρωταγωνιστής στη διεθνή σκηνή της διαστημικής επιστήμης;
Η πρόοδος στην ελληνική διαστημική βιομηχανία συνδέεται με την αύξηση της γενικής εμπορικής δραστηριότητας σε διαστημικές υπηρεσίες που αναφέραμε προηγουμένως. Στην Ελλάδα είμαστε χρήστες πολλών υπηρεσιών, αλλά δυστυχώς όχι δημιουργοί, τουλάχιστον προς το παρόν. Η πρόκληση είναι να προωθήσουμε κάποιες τεχνολογίες, π. χ. σε μικροτσίπς και λογισμικό, οι οποίες θα έχουν ζήτηση σε ευρωπαϊκή κλίμακα, τουλάχιστο. Αυτό προϋποθέτει στρατηγικό σχεδιασμό και κρατικές επενδύσεις που, προς το παρόν, δεν επιδιώκονται.
Είναι οι μικροδορυφόροι ένα πεδίο που θα μπορούσε και να αναδειχθεί η Ελλάδα και να προσφέρει σημαντικά οφέλη στη χώρα μας;
Υπάρχει σχεδιασμός μέσω υπηρεσιών του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για συμμετοχή σε ευρωπαϊκούς τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους, αλλά και ελληνικούς μικρο-δορυφόρους που θα χρησιμοποιούνται για ασφάλεια, πρόβλεψη και διαχείριση φυσικών καταστροφών, χαρτογράφηση, γεωργία ακριβείας, και πλείστες άλλες εφαρμογές. Οι θέσεις εργασίας σε διαστημικές τεχνολογίες και εφαρμογές θα συνεχίσουν να αυξάνονται τα επόμενα χρόνια.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο στοίχημα της εξερεύνησης του Διαστήματος για τα επόμενα χρόνια; Ένα «δεύτερο σπίτι» για τον άνθρωπο ή το ξεκλείδωμα μυστικών που θα διατηρήσουν τη ζωή στη Γη, παρά τις σημαντικές προκλήσεις που είναι μπροστά μας;
«Οι προβλέψεις, ειδικά για το μέλλον, είναι δύσκολες», όπως είχε πει ο Αμερικανός λαϊκός φιλόσοφος Yogi Berra. Είμαι όμως βέβαιος ότι «δεύτερο σπίτι» για την ανθρωπότητα στο διάστημα είναι όνειρο θερινής νυκτός. Βασικά οι διάφοροι «μελλοντολόγοι» αγνοούν την σκληρή πραγματικότητα, δηλαδή ότι μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν για τα προβλήματα του πλανήτη Γη. Η κλιματική κρίση είναι ήδη εδώ και είναι επιβεβλημένο να αντιμετωπιστεί από την ανθρωπότητα. Είναι επιτακτική ανάγκη να διασώσουμε το διαστημόπλοιο Γη του οποίου είμαστε επιβάτες-δεν υπάρχει κάποια «Κιβωτός Νώε» να μας μεταφέρει κάπου αλλού.
Πιστεύω λοιπόν ότι το βασικό στοίχημα για τον άνθρωπο είναι η επιστημονική πρόοδος, το ξεκλείδωμα των μυστικών που θα διατηρήσουν τη ζωή στη Γη, όπως το θέσατε στο ερώτημά σας.
Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που ξεκινάει τώρα τα πρώτα του βήματα στην επιστήμη του Διαστήματος; Ποια είναι τα απαραίτητα εφόδια του σε αυτό το ταξίδι;
Πιστεύω ότι τα εφόδια είναι αυτά που ισχύουν σε κάθε επιστήμη: επιδίωξη του ονείρου, σκληρή δουλειά, πίστη στα τέσσερα Αλφα (Αριστεία, Αξιοκρατία, Αξιολόγηση, Αρετή) και απόλυτη ακεραιότητα χαρακτήρα.
Για το τέλος το… αιώνιο ερώτημα. Είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν;
Φοβάμαι ότι το ερώτημα θα παραμείνει «αιώνιο». Όταν γνωρίζουμε τις πραγματικές αποστάσεις για το πιο κοντινό μας ηλιακό σύστημα , δηλαδή το Αλφα Κενταύρου που βρίσκεται σε 41 τρις. εκατ. χιλιόμετρα, τότε καταλαβαίνουμε τις τεράστιος δυσκολίες επικοινωνίας, ακόμη και με την ταχύτητα του φωτός, δηλαδή 300.000 χλμ το δευτερόλεπτο. Το μόνο διαστημόπλοιο εκτός του ηλιακού μας συστήματος είναι το Voyager το οποίο κινείται με 17 χλμ το δευτερόλεπτο (61.200 χλμ. την ώρα) και έχει φτάσει σε απόσταση από τη Γη 23 δις. χλμ μετά από 45 χρόνια ταξίδι. Να συνειδητοποιήσουμε λοιπόν ότι άλλα ηλιακά συστήματα στον δικό μας Γαλαξία είναι απρόσιτα (υπάρχουν περίπου 200 δις. ηλιακά συστήματα στον Γαλαξία μας), πόσο μάλλον στους άλλους 2 τρις. Γαλαξίες στο σύμπαν. Όμως στατιστικά είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν-απλώς δεν θα το μάθουμε ποτέ!
