Οι θεοί μένουν στην Silicon Valley
Εξελίσσεται η ψηφιακή τεχνολογία σε θρησκεία;
Η Μέκκα της τεχνολογίας, το Άγιο Δισκοπότηρο της τεχνητής νοημοσύνης, η υπόσχεση της ψηφιακής αθανασίας… Δεν χρειάζεται να ταλαιπωρηθούμε και πολύ για να εντοπίσουμε μερικές από τις πιο συνηθισμένες μεταφορές με θρησκευτικό περιεχόμενο που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τον θαυμαστό κόσμο της Silicon Valley.
Κάτω όμως από τα σχήματα λόγου κρύβεται μία αλήθεια – η ψηφιακή τεχνολογία εξελίσσεται σε θρησκεία με όλα τα χαρακτηριστικά των θρησκειών που γνώρισε η ανθρωπότητα στους προηγούμενους αιώνες.
Υπάρχουν δόγματα. Προφήτες. Οσιομάρτυρες. Διδάσκαλοι. Ιερείς. Πιστοί. Ζηλωτές. Σχίσματα. Αιρέσεις. Υποσχέσεις για μια καλύτερη ζωή, τόσο στον παρόντα χρόνο όσο και στην αιωνιότητα.
Περισσότερο από όλα υπάρχει πάντοτε ο έλεγχος της θρησκείας στους πιστούς. Αλλά ας προσπαθήσουμε να πάρουμε τα πράγματα σε μια σειρά.
Πού μένει ο θεός όταν έρχεται στην Silicon Valley;
H Silicon Valley, δηλαδή η περιοχή νοτίως του Σαν Φρανσίσκο που είναι η έδρα σχεδόν όλων των μεγάλων εταιρειών της ψηφιακής τεχνολογίας και στην οποία ζουν και εργάζονται περίπου 3,5 εκατ. άνθρωποι, δεν έχει την αίγλη των Αγίων Τόπων. Όμως δεν της λείπει η πνευματικότητα. Είναι γεγονός ότι οι εταιρείες της περιοχής προωθούν πρακτικές που μοιάζουν να προέρχονται από τα κείμενα μεγάλων θρησκειών για να ενισχύσουν τους δεσμούς με τους εργαζομένους και να τους δώσουν την αίσθηση ότι βρίσκουν την ολοκλήρωσή τους στο εργασιακό περιβάλλον. Πρακτικές που έλκουν την καταγωγή τους σε θρησκευτικές παραδόσεις και κινήματα είναι συνηθισμένο να εισάγονται στην εργασιακή καθημερινότητα και όροι όπως για παράδειγμα, η διαφώτιση, γίνονται μέρος του εγχειριδίου με το οποίο λειτουργεί το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού.
Με την αυστηρή έννοια της θρησκείας ωστόσο, η ευρύτερη περιοχή στην οποία ανήκει η Silicon Valley δεν είναι από εκείνες στις ΗΠΑ με έντονο θρησκευτικό στοιχείο. Μία έρευνα του Pew Research έδειξε ότι το 35% των κατοίκων της περιοχής δήλωσαν άθεοι ή αγνωστικιστές, το 48% δήλωσαν Χριστιανοί και το 15% οπαδοί άλλων θρησκειών. Έρευνα του Linkon Network το 2018 στην Silicon Valley ανέβαζε το ποσοστό των μη σχετιζομένων με τη θρησκεία κοντά στο μισό.
Ωστόσο, ένας θεός που τυγχάνει υψηλότατης αποδοχής και εκτίμησης στην Silicon Valley δεν έχει σχέση με κάποια θεϊκή φιγούρα – είναι η εργασία. Η εργάσιμη εβδομάδα των 40 ωρών είναι κάτι που δεν φαίνεται να υπάρχει ως έννοια στην περιοχή που είναι υπεύθυνη για ένα μεγάλο μέρος της καινοτομίας που φτάνει στα χέρια μας. Ο Elon Musk εξομολογήθηκε (ή καυχήθηκε) το 2016 ότι έχει έναν υπνόσακο στο γραφείο του στην Tesla για να κοιμάται εκεί όταν δεν προλαβαίνει να πάει σπίτι.
Διάσημος για τα δεδομένα των social media έγινε ο ύπνος της Esther Crawford σε υπνόσακο στα γραφεία του Twitter, που όμως δεν την προφύλαξε από την απόλυση.
Αν και υποτίθεται ότι οι εταιρείες της περιοχής προτάσσουν την ισορροπία μεταξύ εργασίας και ελεύθερου χρόνου, η πραγματικότητα αποδεικνύεται εντελώς διαφορετική, με εργαζόμενους να μένουν για ως και 14 ώρες στο γραφείο. Σε άρθρο της Nitasha Tiku στο Wired το 2017 διαβάζουμε ότι ο φετιχισμός με τις ώρες παραμονής στο γραφείο δεν είναι κάτι νέο για τους εργαζόμενους στην Silicon Valley. Η αυτοεκτίμηση, προσθέτει η αρθρογράφος, είναι βαθιά συνδεδεμένη με την ιδέα ότι η σκληρή εργασία συνιστά προαπαιτούμενο για την επιτυχία.
Κάπου εδώ συναντάμε τον Μαξ Βέμπερ που είχε παρατηρήσει -πολλά χρόνια πριν η Silicon Valley μετατραπεί από περιοχή με οπωρώνες σε ομφαλό του τεχνολογικού κόσμου- τη σχέση του προτεσταντισμού με τον καπιταλισμό. Η συστηματική εργασία είναι ηθική στάση άρα η υπερβολή στη συστηματική εργασία είναι τόσο ηθική που θα μπορούσε να τη συγκρίνει κανείς με τον ασκητισμό. Δεν πρόκειται για στάση που εντοπίζουμε μόνο στην Silicon Valley, οι χρηματιστηριακές εταιρείες της Wall Street είχαν (και έχουν) παρόμοια ιδεώδη.
Περισσότερο σε βάθος εξέτασε τη θεοποίηση της εργασίας η συγγραφέας Carolyn Chen που συμπύκνωσε πέντε χρόνια έρευνας στο βιβλίο της “Work Pray Code”. Σε μία συνέντευξή της η συγγραφέας παρατηρεί ότι υπάρχει πτώση τόσο στη σχέση των Αμερικανών με τη θρησκεία όσο και με τη σχέση τους με τη συμμετοχή γενικότερα. «Οι Αμερικανοί αποτραβιούνται όχι μόνο από τις θρησκευτικές κοινότητες, αλλά και από πράγματα όπως ενώσεις γειτονιών, αθλητικές οργανώσεις, πολιτικά κλαμπ και τα λοιπά. Ανάμεσα σε αυτά, οι θρησκευτικές οργανώσεις ήταν ανέκαθεν οι πιο δημοφιλείς. Ως αποτέλεσμα της επέκτασης της εργασίας και της πτώσης της θρησκείας, πολλοί Αμερικανοί επαγγελματίες κοιτούν στον θεσμό της εργασίας για να τους προσφέρει ταυτότητα, την αίσθηση του ανήκειν, σημασία και ολοκλήρωση» λέει η Chen.
Η θεά Εργασία δεν είναι μόνη της.
Ένα αρχή ην τα data
Με την ανάπτυξη των ψηφιακών εργαλείων ευρείας κλίμακας σε όλο τον πλανήτη βλέπουμε τη δημιουργία μιας νέας κίνησης που ο αρθρογράφος των New York Times David Brooks περιέγραψε πριν από μία δεκαετία ως νταταϊσμό (dataism και στην οποία αναφέρεται στο βιβλίο του “Homo Deus” και ο Yuval Noah Hariri).
Με το θέμα του νταταϊσμού καταπιάνεται σε ένα ντοκιμαντέρ του ο κινηματογραφιστής Hans Busstra, ο οποίος μεγάλωσε σε μία οικογένεια με έντονο πνευματικό στοιχείο –ο πατέρας του ήταν ιερέας- και τώρα αναζητεί την πνευματικότητα μέσα στην τεχνολογία.
Εφόσον όλα γύρω μας είναι ροές δεδομένων και εμείς είμαστε βιοχημικοί αλγόριθμοι. Αν μας δώσουν επαρκή υπολογιστική ισχύ και μεγάλο όγκο δεδομένων μπορούμε ίσως να φτάσουμε σε έναν υπερ-αλγόριθμο που θα μας κατανοήσει με απόλυτη ακρίβεια και θα μας οδηγήσει σε μια ζωή ειρήνης, αφθονίας και αρμονίας.
Μάλλον θα αναγνωρίζετε τις υποσχέσεις των θρησκειών σε αυτά τα λόγια.
Το ενδιαφέρον είναι ότι η θρησκεία του νταταϊσμού μετράει ήδη εκατομμύρια πιστούς. Κάθε μέρα, μετράμε επίπεδο αποδοχής των σκέψεών κα της εικόνας μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μετράμε βήματα στο κινητό μας τηλέφωνο. Σφυγμούς και επίπεδα οξυγόνωσης του αίματος σε ένα smartwatch μαζί με τα χιλιόμετρα που κάναμε τρέχοντας ή τις υψομετρικές διαφορές των διαδρομών μας. Τα data δεν είναι το νέο πετρέλαιο, όπως λέει ένα αρκετά διαδεδομένο ρητό, αλλά το νέο δόγμα. Βεβαίως ο όγκος των δεδομένων διαρκώς αυξάνεται και δεν προέρχεται μόνο από τις συσκευές ευρείας κατανάλωσης που έχουμε επάνω μας στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας (και δίπλα μας στο μεγαλύτερο μέρος της νύχτας).
Αν μπορείς να συλλέξεις δεδομένα, μπορείς να τα επεξεργαστείς, να τα αναλύσεις και να καταλήξεις σε ασφαλή συμπεράσματα και να προφητέψεις το μέλλον με μηδενικό περιθώριο λάθους. Τι πιο θεϊκό…
Γη της Επαγγελίας τελεία com και οι ζηλωτές
Δεν είναι μόνο η ψηφιακή τεχνολογία που υπόσχεται μία καλύτερη ζωή, αρκεί να αποκτήσεις τη νέα συσκευή, τον πιο πρόσφατο επεξεργαστή, τη νέα ταχύτερη κάρτα γραφικών… Για περίπου 250 χρόνια η τεχνολογία συνολικά υπόσχεται ότι με το νέο της κύμα η ζωή θα γίνει καλύτερη, ωστόσο η Ιστορία διδάσκει ότι αυτή η βελτίωση είναι περισσότερο εγγυημένη για εκείνους που καθοδηγούν την τεχνολογική εξέλιξη και λιγότερο εγγυημένη για τους τελικούς χρήστες. Στον ψηφιακό κόσμο που δομήθηκε σταδιακά τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες είναι ευδιάκριτη η υπόσχεση μίας Γης της Επαγγελίας, η οποία εκτός του ότι πολύ ένθερμα περιγράφεται από τους καθοδηγητές της τεχνολογικής εξέλιξης υιοθετείται με ιδιαίτερο ενθουσιασμό από τους καταναλωτές, δηλαδή τους χρήστες, δηλαδή τους πιστούς. Τι νόημα, άλλωστε, έχει μία Γη της Επαγγελίας χωρίς ανθρώπους έτοιμους να την υπερασπιστούν – χωρίς στρατιώτες δηλαδή.
Η πεποίθηση ότι με την επιλογή ενός προϊόντος -εξαιτίας των σχεδιαστικών του λεπτομερειών, της απόδοσής του, των τεχνικών του χαρακτηριστικών, του φινιρίσματός του-, εντάσσεσαι σε μία ελίτ δεν απέχει και πάρα πολύ από την πεποίθηση που χαρακτηρίζει τους ορκισμένους οπαδούς ενός θρησκευτικού – φιλοσοφικού κινήματος. Σε όλο το φάσμα της τεχνολογίας υπάρχουν φανατικοί και φανατικούς βλέπουμε επίσης οπουδήποτε υπάρχουν υποσχέσεις με μεσιανικό χαρακτήρα, ακόμα και στην πιο κλασική (και βαρετή από τεχνολογικής πλευράς) εκδοχή της πολιτικής. Αλλά είναι πάντοτε εντυπωσιακό να βλέπεις τη θρησκευτική προσήλωση σε ένα τεχνολογικό ρεύμα ή σε μία τεχνολογική επιλογή, ίσως διότι περιμένεις τον επιστημονικό ορθολογισμό να κυριαρχήσει.
Κάτι που δεν κυριάρχησε, για παράδειγμα στη Βοστώνη το 1997, στο Macworld το μεγάλο ετήσιο συνέδριο της Apple. Ο Steve Jobs έχει επιστρέψει στην Apple η οποία εκείνη την περίοδο βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Από τη θέση του ομιλητή, ο Jobs ανακοινώνει στους κατάπληκτους συνέδρους ότι η εταιρεία προχώρησε σε μία συνεργασία με τον αιώνιο εχθρό, την Microsoft. Ο Internet Explorer γίνεται ο προεπιλεγμένος browser στους υπολογιστές της Apple και η Microsoft θα επενδύσει 150 εκατ. δολάρια στην εταιρεία.
Το κοινό γιουχάρει, με ένταση που θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί μία παρόμοια αντίδραση από μία σέχτα φανατικών χριστιανών που μόλις μαθαίνουν για την επανένωση της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας.
Ο Jobs, σε αντίθεση με τους κατά τους αιώνες θεωρούμενους ως αιρετικούς, απέφυγε λιθοβολισμούς, κάψιμο στην πυρά και άλλα βασανιστήρια, όχι όμως και την αμφισβήτηση. Βεβαίως, χρόνια πολλά μετά από αυτή την επεισοδιακή στιγμή, θεοποιήθηκε (διπλής).
Αιώνια ζωή κάπου στο νέφος
Ο χριστιανικός παράδεισος χωροθετείται συνήθως εν μέσω νεφών και κατά διαβολική σύμπτωση η τεχνολογία υπόσχεται μία άλλη ζωή στο νέφος. Στο υπολογιστικό νέφος για την ακρίβεια.
Στην εξέλιξή της σε θρησκεία η τεχνολογία δεν θα μπορούσε να μην απαντήσει στο αιώνιο ερώτημα – τι γίνεται μετά τον θάνατο;
Ίσως πριν απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα να καθυστερήσουμε τον θάνατο καλό είναι να αναγνωρίσουμε ότι η επιστήμη και η τεχνολογία είναι οι καλοί άγγελοι στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να παρατείνει την παρουσία της σε αυτό τον κόσμο. Ένας άνθρωπος που είχε γεννηθεί στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, αναμενόταν να ζήσει γύρω στα 34 χρόνια. Σήμερα, προβλέπεται να ζήσει 77 χρόνια και η αύξηση αυτή είναι αποκλειστικά αποτέλεσμα της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας – τίποτε το θεϊκό εδώ.
Όμως για πολλούς, τα 77 χρόνια ενός Ευρωπαίου είναι λίγα. Η Retro Biosciences είναι μία startup που τον Απρίλιο του 2022 ανακοίνωσε ότι θέλει να προσθέσει μια δεκαετία υγιούς ζωής στον βίο μας και ότι για τον σκοπό αυτό έχει στη διάθεσή της 180 εκατ. δολάρια. Η εταιρεία προσπαθεί να επαναπρογραμματίσει τον μηχανισμό λειτουργίας των κυττάρων και εξετάζει φαινόμενα όπως η αυτοφαγία για να φτάσει στον στόχο της. Το ποσό που της δίνει τη δυνατότητα να πειραματιστεί με τη βιολογία μας, προήλθε από έναν άνθρωπο – τον Sam Altman, διευθύνοντα σύμβουλο της OpenAI.
Αν τα δέκα χρόνια φαίνονται λίγα, υπάρχει και μία επιλογή αορίστου διαρκείας, στην οποία πάλι βρίσκουμε τον επικεφαλής της OpenAI. Ο Sam Altman έχει μπει στη λίστα αναμονής της Nectone, η οποία θέλει να «ανεβάσει» τον νου μας στο cloud και να διατηρήσει εκεί ζωντανές (ή, μάλλον, «ζωντανές») τις αναμνήσεις και τη συνείδησή μας. Το κυριότερο πρόβλημα είναι ότι η μέθοδος της Nectone έχει σχεδιαστεί να «σαρώνει» τον εγκέφαλο μετά θάνατον, άρα οι πελάτες της δεν θα είναι σε θέση να αξιολογήσουν την ποιότητα των υπηρεσιών της ή να ζητήσουν τα λεφτά τους πίσω. Ωστόσο η υπόσχεση της ζωής σε μία προσομοίωση, σε ένα data center, φαίνεται ότι συγκινεί αρκετούς και θυμίζει, βέβαια, τις υποσχέσεις των θρησκειών για το τι συμβαίνει στην «άλλη πλευρά».
