H έκδοση ταυτοτήτων στην Ελλάδα μετράει περίπου 90 χρόνια. Χρόνια δύσκολα, γεμάτα περιπέτειες και αντιδράσεις.
Συνδεδεμένη με μερικές από τις πιο δύσκολες και ανελεύθερες στιγμές της ελληνικής Ιστορίας, οι ταυτότητες έχουν προκαλέσει περισσότερα πάθη από όσα θα θεωρούσε κανείς ότι αντιστοιχούν σε ένα δημόσιο έγγραφο που λειτουργεί ως αποδεικτικό ταυτοπροσωπίας. Στα νεότερα χρόνια και αρκετές φορές, οι ταυτότητες αποτέλεσαν αιτία αντιπαράθεσης και αποτέλεσαν αιτία (ή αφορμή) για περιθωριακές ομάδες να απολαύσουν δυσανάλογα μεγάλα σε όγκο και διάρκεια μερίδια δημοσιότητας. Στο επίκεντρο άλλοτε ένα πεδίο που από τεχνικής πλευράς δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις και άλλοτε ένας αριθμός, στον οποίο συγκλίνουν αντίρροπες δυνάμεις. Αλλά ας δούμε τι λέει η Ιστορία…
Γιατί χαίρεται ο κόσμος…
Ενενήντα χρόνια πίσω, το μεταξικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου θεσπίζει τις Επιτηρούμενες Ζώνες και καθιερώνει ειδικά μέτρα σε αυτές με τον Αναγκαστικό Νόμο 376 του 1936. Επρόκειτο για μια ζώνη πλάτους έως και 45 χιλιομέτρων που ακολουθούσε τη χάραξη των βορείων συνόρων της χώρας και περιλάμβανε περιορισμούς στις μετακινήσεις και την οικονομική δραστηριότητας. Η ζώνη αυτή επιβίωσε του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και παρέμεινε εν ισχύ μέχρι την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 όταν και ξεκίνησε η κατάργησή της.
Διαδικασία που ολοκληρώθηκε μόλις το 1995 όταν καταργήθηκε το τελευταίο σημείο ελέγχου στον Εχίνο της Ξάνθης.
Οι μόνιμοι κάτοικοι των συγκεκριμένων περιοχών ήταν οι πρώτοι Έλληνες πολίτες που απέκτησαν ταυτότητα, ώστε να ελέγχονται οι διελεύσεις τους μεταξύ του τόπου κατοικίας τους και της υπόλοιπης -πιο ελεύθερης- χώρας.
Έως τότε, υποχρέωση έκδοσης δελτίου ταυτότητας είχαν, σύμφωνα με νόμο του 1925 οι αλλοδαποί άνω των 15 ετών που επρόκειτο να παραμείνουν στη χώρα για περισσότερο από 20 ημέρες.
Μετά ήρθαν οι Γερμανοί…
Η Κατοχή έφερε μαζί της τα δελτία ταυτότητας, στη βάση της πρακτικής που εφάρμοζαν οι ναζί στη Γερμανία από το 1938 για τους άρρενες και, συνολικά, τον εβραϊκό πληθυσμό. Ήδη από τους πρώτους μήνες της Κατοχής, την άνοιξη του 1941 είχε ξεκινήσει η διαδικασία έκδοσης ταυτοτήτων ή Kennkarte όπως τις ονόμαζαν οι Γερμανοί. Πολλές φορές ήταν δυνατή η πλαστογράφηση ταυτοτήτων. Καμία όμως πλαστογραφία δεν συγκρίνεται με την επιχείρηση που οργάνωσαν στην Αθήνα ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και ο αρχηγός της Αστυνομίας Άγγελος Έβερτ για την προμήθεια γνήσιων ταυτοτήτων με ελληνικά ονόματα των διωκόμενων Εβραίων.
Και μετά…
Η αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου 1944 δεν έκλεισε τον κύκλο του αίματος, καθώς λιγότερο από 60 ημέρες μετά ξεκίνησε η αιματηρή σύγκρουση των Δεκεμβριανών.
Λίγο μετά, τον Ιανουάριο του 1945, κάθε πολίτης, Έλληνας ή ξένος, ηλικίας άνω των 14 ετών, οφείλει να εφοδιαστεί με δελτίο ταυτότητας, στο οποίο περιλαμβάνονται τα γνωστά στοιχεία ονοματεπώνυμο, ονόματα γονέων, ημερομηνία και τόπος γέννησης κ.τ.λ.), το θρήσκευμα και το επάγγελμα.
Επόμενη στάση, το καλοκαίρι του 1959, όταν με υπουργική απόφαση ορίζεται η μορφή του δελτίου ταυτότητας, η οποία σε αρκετά σημεία της παραμένει απαράλλακτη από τότε. Διαβάζουμε βέβαια ότι «εντύπου δελτίου ταυτότητας, επί ειδικού λεπτού λευκού χάρτου φέρονται: α) Υδατογράφησις απεικονίζουσα την κεφαλή του Απόλλωνος», η τύχη του οποίου (Απόλλωνα) αγνοείται. Στη δε πίσω πλευρά αναφερόταν ρητώς ότι απεικονίζεται το βασιλικό στέμμα, το οποίο σήμερα έχει αντικατασταθεί από το εθνόσημο.
Ένας αριθμός μα τι αριθμός
Προσγειωνόμαστε στη δεκαετία του ’80 όπου η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ παρουσιάζει το 1986 τον νόμο 1599 με τίτλο «Σχέσεις κράτους-πολίτη, καθιέρωση νέου τύπου δελτίου ταυτότητας και άλλες διατάξεις». Ο νόμος περιλαμβάνει τα στοιχεία ταυτότητας που θα πρέπει να περιλαμβάνονται στο δελτίο, συμπεριλαμβανόμενης της εκπλήρωσης ή μη των (αυστηρά υποχρεωτικών, εκείνη την εποχή) στρατιωτικών υποχρεώσεων. Όμως εκείνο που θα προκαλέσει ισχυρές αναταράξεις είναι το Άρθρο 2 για την Καθιέρωση Ενιαίου Κωδικού Αριθμού Μητρώου (ΕΚΑΜ, καμία σχέση με την ομώνυμη ομάδα της Ελληνικής Αστυνομίας).
Ο ΕΚΑΜ αποτελείται από 13 αριθμητικά ψηφία και σύμβολα, που αναλύονταν ως εξής: Το πρώτο ψηφίο ήταν η ένδειξη αιωνόβιου του προσώπου, τα επόμενα δύο προσδιορίζουν τον κωδικό αριθμό του νομού γέννησης, τα επόμενα τρία τον αύξοντα αριθμό καταχώρισης των γεννήσεων (μονός για τους άνδρες, ζυγός για τις γυναίκες), τα επόμενα έξι σχηματίζουν την ημερομηνία γέννησης (όπως συμβαίνει σήμερα με τα έξι πρώτα ψηφία του ΑΜΚΑ). Το τελευταίο ψηφίο θα αποτελούσε ψηφίο ελέγχου, δηλαδή θα επιβεβαίωνε την ορθότητα του ΕΚΑΜ στο σύνολό του. Τέλος, ο ΕΚΑΜ θα αναγράφονταν σε κάθε επίσημο έγγραφο που θα είχε στην κατοχή του ο πολίτης, όπως το διαβατήριο ή το δίπλωμα οδήγησης.
Με μια πρώτη και δεύτερη ανάγνωση ο ΕΚΑΜ ήταν ένας αριθμός που δεν απέχει πολύ από τον σημερινό ΑΜΚΑ. Ωστόσο οι αντιδράσεις ήταν σφοδρές από παραθρησκευτικές οργανώσεις, που αναγνώρισαν στον ΕΚΑΜ τον «αριθμό του θηρίου», δηλαδή το 666, αλλά και από οργανώσεις της Αριστεράς που αντιμετώπισαν τον ΕΚΑΜ ως απόπειρα φακελώματος των πολιτών. Αν και με τα σημερινά δεδομένα ο αριθμός μπορεί να μην περνούσε τη βάσανο του GDPR, δεν φαίνεται πώς ο 13ψήφιος αριθμός θα έστελνε τους κατόχους του στην αιώνια πυρά, όπως υποστήριζαν αρκετές παραθρησκευτικές οργανώσεις.
Κατά του ΕΚΑΜ είχαν ταχθεί και από την Αριστερά. Κατά την κατάληψη του Πολυτεχνείου το 1990, ένα από τα αιτήματα ήταν η κατάργηση του ΕΚΑΜ
Και μία λαοσύναξη
Όμως στο διάστημα που μεσολάβησε σημειώθηκε η μεγαλύτερη αναταραχή με επίκεντρο τις ταυτότητες και την αναγραφή του θρησκεύματος σε αυτές. Η κυβέρνηση Σημίτη επέμεινε στην απαλοιφή της σχετικής αναφοράς. Η Εκκλησία αντέδρασε και οργάνωσε συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα στην Αθήνα και στον Λευκό Πύργο στη Θεσσαλονίκη με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο να υψώνει -στο κέντρο της πρωτεύουσας- το αντίγραφο του λαβάρου της Επανάστασης του 1821. Ακολούθησε η συγκέντρωση υπογραφών -κατά τους διοργανωτές της σχετικής εκστρατείας συγκεντρώθηκαν τρία εκατ. υπογραφές- υπέρ της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες και με αίτημα τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος.
Το ημερολόγιο έγραφε 29 Αυγούστου 2001, όταν ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος επισκέφθηκε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο και έλαβε την απορριπτική απάντηση. «Οι εκτός νομοθετημένης διαδικασίας συλλεγείσες υπογραφές δεν είναι δυνατόν να ανατρέψουν τις διατάξεις του Συντάγματος», ανέφερε, τότε, η Προεδρία σε ανακοίνωσή της.
Αντί ΕΚΑΜ, Προσωπικός Αριθμός
Επιστρέφοντας στα του ΕΚΑΜ, αν και το άρθρο 2 του νόμου του 1986 είχε καταργηθεί με νόμο του 1991, ο ΕΚΑΜ αποδείχθηκε πολύ σκληρός για να πεθάνει. «Επιβάλλεται, επιτέλους, ο Ενιαίος Κωδικός Αριθμός Μητρώου για κάθε έλληνα πολίτη, μετά από καθυστέρηση 12 χρόνων στην υλοποίηση της σχετικής νομοθεσίας. Ο υπουργός Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης κ. Αλέκος Παπαδόπουλος έδωσε εντολή στις αρμόδιες υπηρεσίες να προχωρήσουν το ταχύτερο σε ένα από τα πιο ουσιώδη μέτρα εκσυγχρονισμού της Δημόσιας Διοίκησης και εξυπηρέτησης του πολίτη», διαβάζουμε στο Βήμα στις 24.11.2008 και από το ρεπορτάζ εύκολα συνάγεται το συμπέρασμα πως μεταξύ 1991 και 2008 υπήρξε… ανάσταση του ΕΚΑΜ.
Όμως από το 2008 και μετά μεσολάβησαν πολλά και δυσάρεστα. Μεταξύ μνημονίων, περικοπών και αναταραχών, το ενδιαφέρον για τον ΕΚΑΜ ατόνησε και χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2020 με την εμφάνιση του Προσωπικού Αριθμού (ΠΑ). Ίσως κάποιος να θεώρησε ότι τα 13 ψηφία του ΕΚΑΜ έφταιγαν για την… κακοτυχία του αριθμού και να σκέφτηκε ότι ο ΠΑ θα πρέπει να αποφύγει τις κακοτοπιές, οπότε αυτός να είναι και ο λόγος της καθιέρωσης μιας δομής 12 ψηφίων. Ωστόσο, ο Κώδικας Ψηφιακής Διακυβέρνησης με τον οποίο καθιερώθηκε, το 2020, ο ΠΑ, παρέπεμπε σε Προεδρικό Διάταγμα τις τεχνικές λεπτομέρειες που αφορούν στον αριθμό. Τρία χρόνια μετά, το συγκεκριμένο Προεδρικό Διάταγμα φέρεται να οδεύει εντός του 2023 προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως ώστε να τεθεί σε ισχύ. Βεβαίως, η πρόθεση της σημερινής κυβέρνησης να αλλάξει τις ταυτότητες που αισίως και με μικροαλλαγές έχουν κλείσει 64 χρόνια με τη σημερινή τους μορφή, συναντά και πάλι αντιδράσεις. Μόνο όμως από την ακροδεξιά και τις παραθρησκευτικές οργανώσεις, ίσως γιατί οι υπόλοιποι αντιλαμβάνονται το παράλογο του πράγματος.
Τα δε φωτογραφικά στιγμιότυπα με πολίτες να κρατούν στα χέρια τους το κινητό τους τηλέφωνο διαμαρτυρόμενοι για την -πώς άραγε- καταγραφή των κινήσεών τους με τις νέες ταυτότητες, τουλάχιστον ως οξύμωρο μπορεί να περιγραφεί.
Ο ΠΑ δεν θα καταργήσει τον ΑΜΚΑ ή τον ΑΦΜ, ο οποίος έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί σήμερα τον ισχυρότερο αριθμό ταυτοπροσωπίας καθώς χρησιμοποιείται σε όλες τις σημαντικές συναλλαγές. Αντίθετα, θα λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς αυτούς τους αριθμούς και (υποτίθεται ότι) θα βελτιώσει τις σχέσεις κράτους – πολίτη και θα συμβάλει στη μείωση της γραφειοκρατίας. Η δε καθυστέρηση στην εμφάνισή του στην καθημερινότητά μας και ενώ έχουν περάσει 35 χρόνια από την πρώτη προσπάθεια καθιέρωσής του (ως ΕΚΑΜ), μάλλον ως αποτέλεσμα της ατολμίας του κράτους θα πρέπει να αντιμετωπίζεται.
