Αγροβολταϊκά συστήματα ή όταν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνάντησαν τη γεωργία

Αντί για το δίλημμα πάνελ ή τρακτέρ υπάρχει και η επιλογή συνεγκατάστασης καλλιέργειας με φωτοβολταϊκά συστήματα.

Η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας με επίκεντρο τον άξονα Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Φλώρινα έχει πληρώσει ακριβό τίμημα για τον εξηλεκτρισμό και την εκβιομηχάνιση της χώρας, ίσως το ακριβότερο στη χώρα. Το περιβαλλοντικό κόστος είναι προφανές αν αναλογιστούμε την έκταση της γης που έχει ουσιαστικά μετατραπεί σε ένα ανοικτό πεδίο εξόρυξης λιγνίτη και το επίσης προφανές αλλά λιγότερο γνωστό είναι το τίμημα που καταβάλουν εργαζόμενοι και κάτοικοι με την επιβάρυνση της υγείας τους. Ένα κατατοπιστικό ρεπορτάζ του Guardian από το όχι και πολύ μακρινό 2018 περιγράφει με ακρίβεια την κατάσταση.

Η μετατροπή της περιοχής σε κέντρο παραγωγής ενέργειας με ανανεώσιμες πηγές μετά από πολλές ανακοινώσεις διαχρονικά από τις κυβερνήσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ΔΕΗ λειτουργεί ήδη οκτώ εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 400 MW στην Πτολεμαΐδα. Όλες οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) της εταιρίας, τόσο στη Δυτ. Μακεδονία όσο και στην υπόλοιπη χώρα, κάλυψαν το 30% της συνολικής ενέργειας που παρήγαγε η ΔΕΗ το 2023 και η οποία ανήλθε σε 21 TWh (21 τεραβατώρες, δηλαδή 21 δισ. κιλοβατώρες). Άρα υπάρχει μια κάποια πρόοδος…

Ωστόσο, τα φωτοβολταϊκά (όπως και τα αιολικά πάρκα) βρίσκονται στο στόχαστρο μίας κριτικής που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε να εκτυλίσσεται στο προνομιακό πεδίο των κοινωνικών δικτύων. Φωτογραφία που εμφανίζει μέρος των φωτοβολταϊκών στα πρώην πεδία εξόρυξης λιγνίτη αναδημοσιεύεται στο Facebook με σχόλια ότι δεσμεύεται καλλιεργήσιμη γη και ότι στο τέλος «θα τρώμε φωτοβολταϊκά» αφού «θα πέσει πείνα».

Η αλήθεια είναι ότι οι διατάξεις που ισχύουν σήμερα, προβλέπουν ότι για τα αγροτεμάχια που έχουν χαρακτηριστεί ως υψηλής παραγωγικότητας επιτρέπεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων ισχύος έως και ενός MW με την προϋπόθεση ότι δεν καλύπτεται άνω του 0,8% της συνολικής έκτασης.

Άνθρωποι που εργάζονται στον χώρο της ενέργειας σημειώνουν ότι αν αποφασίζαμε να καλύψουμε το σύνολο των ενεργειακών αναγκών της χώρας με φωτοβολταϊκά συστήματα (σ.σ. και είχαμε και τις απαιτούμενες δομές αποθήκευσης για τις νυχτερινές ώρες), θα δεσμεύαμε περίπου το 2% της συνολικής επικράτειας. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η μετατροπή του 1% της διαθέσιμης έκτασης σε φωτοβολταϊκά πάρκα θα κάλυπτε τις ανάγκες της Ε.Ε. σε ηλεκτρική ενέργεια σύμφωνα με μελέτη του 2019.

Ωστόσο, σε πολλές περιοχές υπάρχει το φαινόμενο εκτάσεις (που προφανώς δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των νόμων και των υπουργικών αποφάσεων για τη γη υψηλής παραγωγικότητα) να «αφαιρούνται» από τον πρωτογενή τομέα και να δεσμεύονται για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων. Με τα πολλαπλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν πολλοί παραγωγοί ή/και ιδιοκτήτες γης, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πόσο εύκολα θα νοικιάσουν τη γη τους σε έναν παραγωγό ενέργειας. Το αποτέλεσμα είναι να εκδηλώνονται τριβές σε τοπικό επίπεδο και επειδή ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται, ένα μέρος των αντιδράσεων φαίνεται να το αξιοποιούν κέντρα που προωθούν την ενεργειακή εξάρτηση της χώρας (και της Ευρώπης συνολικά) από τρίτους.

Υπάρχει μια πιο… ειρηνική λύση που να ικανοποιεί και τους αγρότες και την ανάγκη για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές;

Δεν υπάρχει δίλημμα «τρακτέρ ή πάνελ»

Ο όρος «αγροβολταϊκά συστήματα» δεν υποδηλώνει κάποια  νέα εξωτική τεχνολογία που χρησιμοποιεί τον πρωτογενή τομέα για την παραγωγή ενέργειας, αλλά μιλάει για τη σύγκλιση δύο διαφορετικών -και για κάποιους, απολύτως ξένων μεταξύ τους- κόσμων. 

Αντί να δεσμεύεται η γη αποκλειστικά για τη μία ή την άλλη δραστηριότητα γιατί να μη χρησιμοποιείται και για τις δύο; Μοιάζει με σολομώντεια λύση, έχει όμως αποτέλεσμα;

Ουσιαστικά έχουμε να κάνουμε με τη συνεγκατάσταση των καλλιεργειών με την παραγωγή ενέργειας από φωτοβολταϊκά συστήματα. Η πρόταση δεν περιορίζεται σε θεωρητικά σχήματα αλλά έχει να επιδείξει ήδη εφαρμογές καθώς  και μελέτες που καταγράφουν τα οφέλη. Η συμβίωση της φωτοβολταϊκής τεχνολογίας και της γεωργικής παραγωγής μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη υψηλότερων αποδόσεων των καλλιεργειών μέσω της προστασίας τους από τη ζέστη  ή την ξηρασία, στην αποδοτικότερη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της ψύξης των φωτοβολταϊκών πλαισίων  και στη βελτίωση του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, αναφέρει σχετικό ενημερωτικό φυλλάδιο της επιστημονικής υπηρεσίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Πάμε για λίγο στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού όπου τα πράγματα έχουν προχωρήσει λίγο.

Οι αρμόδιες υπηρεσίες στις ΗΠΑ έχουν καταγράψει 567 αγροβολταϊκές εγκαταστάσεις με εγκατεστημένη ισχύ 10 GW. Σε 35 από αυτές, η γη χρησιμοποιείται ταυτόχρονα και για καλλιέργειες, όμως σαφώς περισσότερες (418 για την ακρίβεια) είναι οι εγκαταστάσεις όπου μαζί με τα φωτοβολταϊκά φιλοξενούν κυψέλες (μελισσών).  Θα χρειαζόταν μόλις το 0,3% της γης των Ηνωμένων Πολιτειών για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών για την παραγωγή 1 TW ηλεκτρικής ενέργειας. Όπως παραδέχεται όμως το υπουργείο Ενέργειας της χώρας υπάρχει μία σύγκρουση μεταξύ φωτοβολταϊκών συστημάτων και αγροτικού τομέα «επειδή τα ίδια χαρακτηριστικά που καθιστούν τη γη κατάλληλη για την ηλιακή ενέργεια (άφθονος ήλιος, επίπεδη γη) είναι επίσης ελκυστικά για τη γεωργία». Άρα, τα αγροβολταϊκά συστήματα μπορούν να οδηγήσουν στην άμβλυνση των συγκρούσεων, καταργώντας στην πράξη το δίλημμα που θα κωδικοποιούσαμε με τη φράση «ή τρακτέρ ή πάνελ».

Επιστρέφουμε στην Ευρώπη που επιταχύνει την ανάπτυξη των ΑΠΕ σε μια προσπάθεια να μειώσει την εξάρτησή της τόσο από τα ορυκτά καύσιμα όσο και από τρίτες χώρες όπως είναι, για παράδειγμα, η Ρωσία. Η ΕΕ διαθέτει περίπου 170 εκατ. εκτάρια γεωργικής γης (σ.σ. ένα εκτάριο ισούται με 10 στρέμματα), εκ των οποίων τα 94 εκατ. εκτάρια είναι καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Οι αγροβολταϊκές εγκαταστάσεις στο 1% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων της Ε.Ε. θα μπορούσαν να συνεισφέρουν 944 GW ηλεκτρικής ενέργειας καταλαμβάνοντας 950.000 εκτάρια (9,5 εκατ. στρέμματα) και να ενισχύσουν τις πιθανότητες επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ στην Ένωση. Ωστόσο, η διαδρομή που πρέπει να καλυφθεί είναι τεράστια, καθώς οι ανωτέρω αριθμοί είναι θεωρητικοί. Στην πράξη δεν έχουν γίνει και πάρα πολλά.

Οι εξελίξεις στην Ευρώπη

«Οι Ευρωπαίοι ανησυχούν για την επισιτιστική και ενεργειακή τους ασφάλεια. Ανησυχούν όμως και για τις πιθανές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Τα αγροβολταϊκά συστήματα μπορούν να μετριάσουν αυτές τις ανησυχίες. Βοηθούν στην προστασία των καλλιεργειών και στη σταθεροποίηση ή ακόμη και στην αύξηση των αποδόσεων. Η γεωργική δραστηριότητα αποτελεί πηγή φυσικής ψύξης που βελτιώνει την απόδοση των πάνελ. Έτσι, είναι όλοι κερδισμένοι!» δήλωσε η επίτροπος Ενέργειας Kadri Simson το 2022 κατά τα εγκαίνια μίας αγροβολταϊκής εγκατάστασης στο Brouchy στη βόρεια Γαλλία.

Η απόσταση από τα 10 GW που παράγεται ήδη στις αγροβολταϊκές εγκαταστάσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες παραμένει μεγάλη, ωστόσο κάποιες χώρες φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται τη δυναμική των αγροβολταϊκών συστημάτων. Το 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε  ένα ιταλικό πρόγραμμα ύψους 1,7 δισ. ευρώ για την ανάπτυξη αγροβολταϊκών συστημάτων στη γειτονική μας χώρα. Το πρόγραμμα, το οποίο χρηματοδοτείται εν μέρει από το Ταμείο Ανάκαμψης  και Ανθεκτικότητας, υποστηρίζει την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων ισχύος 1,04 GW και με δυνατότητα παραγωγής τουλάχιστον 1.300 GWh ετησίως.  Η Ιταλία προκάλεσε κάποια ρίγη ανησυχίας στον κλάδο των φωτοβολταϊκών όταν τον περασμένο Μάιο απαγόρευσε την εγκατάσταση συστημάτων σε γη υψηλής παραγωγικότητας, ωστόσο εξαιρέθηκαν ρητά από το πεδίο των απαγορεύσεων οι αγροβολταϊκές εγκαταστάσεις που λαμβάνουν χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Καθώς η Ελλάδα αφήνει πίσω της το «βρώμικο μυστικό» του λιγνίτη, όπως ευφυώς έγραφε ο Guardian το 2018, είναι ίσως περισσότερο λογικό να αναζητηθούν λύσεις που αντί να ενισχύουν τις εντάσεις -που ρίχνουν νερό στον μύλο της ενεργειακής εξάρτησης από τρίτες χώρες- δημιουργούν πεδίο συνεργασίας. Λίγο δύσκολο ίσως σε μία χώρα που στον δημόσιο διάλογο τα τελευταία (αρκετά ) χρόνια κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία της η λογική του «ή μαζί μας ή εναντίον μας» αλλά προτάσεις όπως τα αγροβολταϊκά συστήματα δείχνουν τον δρόμο σε μια άλλη προσέγγιση. Το θέμα είναι, φυσικά, αν θέλουμε αυτή την προσέγγιση…