Οι επιστήμονες γίνονται οι υπερήρωες της εποχής μας, καθώς μόνο αυτοί μπορούν να σώσουν την ανθρωπότητα από την πανδημία. Πώς πρέπει όμως να γίνεται η επικοινωνία της επιστήμης σε μια τόσο πρωτόγνωρη περίοδο;
Στις καθιερωμένες ανασκοπήσεις του έτους που φεύγει, αναπόφευκτα οι περισσότεροι θα πουν ότι είναι η χρονιά του νέου κορονοϊού. Τουλάχιστον όσο βλέπουν το ποτήρι μισοάδειο. Όσοι όμως το βλέπουν μισογεμάτο, θα πουν ότι ήταν η χρονιά της επιστήμης. Τους τελευταίους μήνες, η επιστημονική κοινότητα συσπειρώθηκε με πρωτοφανή ομοψυχία, αλληλεγγύη και εργατικότητα κατά του αόρατου εχθρού.
Επιστήμονες, ερευνητές, εμπειρογνώμονες και ειδικοί από δεκάδες κλάδους αφιέρωσαν αναρίθμητες εργατοώρες για να καταπολεμήσουν το φονικό παθογόνο. Και λίγο πριν το κλείσιμο της χρονιάς, αχνοφαίνεται το φως που θα σημάνει την επικράτηση της ανθρωπότητας έναντι του ιού. Τα ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια, οι υπό ανάπτυξη θεραπείες, η γονιδιακή ανάλυση του ιού, η χωρίς προηγούμενο επιστράτευση της τεχνολογίας, είναι μερικές μόνο αποδείξεις αυτού του εν εξελίξει θριάμβου της επιστημονικής κοινότητας. Του ανέλπιστου θριάμβου των nerds.
Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο τους αφανείς ήρωες των εργαστηρίων και των ερευνητικών κέντρων. Έδωσε δημόσιο βήμα και ανήκουστων διαστάσεων και χρόνου προβολή σε καθηγητές πανεπιστημίου, γιατρούς και ειδικούς που μέχρι σήμερα είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν μόνο σε κλαδικά συνέδρια και κλειστά fora. Κι όμως, οι εισηγήσεις τους πλέον γίνονται σε prime-time, οι αναρτήσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκτούν viral διαστάσεις, ενώ οι ίδιοι είναι πλέον όχι απλώς αναγνωρίσιμοι αλλά έχουν αποκτήσει βεληνεκές rock-star.
Δεν πρέπει να υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας που να μην αναγνωρίζει τον Σωτήρη Τσιόδρα.
Ή Αμερικανός που να αγνοεί τον Άντονι Φάουτσι, επικεφαλής της αμερικανικής task-force κατά της πανδημίας και διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ. Ο 79χρονος επιστήμονας δεν έγινε απλώς το κεντρικό πρόσωπο πολλών εξωφύλλων και αφιερωμάτων, διαδικτυακών memes,αλλά οδήγησε πολλούς να ζητήσουν την ανακήρυξή του σε πιο «σέξι άντρα στον κόσμο». Μεταξύ των οποίων, και ο Μπραντ Πιτ.
Τατουάζ με τη φιγούρα του λοιμωξιολόγου
Εξίσου γρήγορα και εντυπωσιακά εκτοξεύτηκε και η δημοφιλία του Κρίστιαν Ντρόστεν στη Γερμανία. Δεν είναι μόνο ότι το podcast του είναι το δημοφιλέστερο της γερμανικής γλώσσας, αλλά ότι ο cult ιολόγος θεωρείται πλέον μία από τις πιο συζητημένες προσωπικότητες της χώρας.
Όπως και ο Σουηδός Άντερς Τέγκνελ που ηγήθηκε της εναλλακτικής προσέγγισης της Σκανδιναβικής χώρας. Παρά τα αμφιλεγόμενα αποτελέσματα της τακτικής που εισηγήθηκε ο 64χρονος λοιμωξιολόγος, οι συμπατριώτες του τον σέβονται και ακολουθούν με ευλάβεια τις συστάσεις του. Παρεμπιπτόντως, κάποιος χτύπησε τατουάζ στο μπράτσο του τη φιγούρα του Καθηγητή.
“Οι επιστήμονες είναι οι νέοι rock stars. Καθηγητές και ερευνητές απολαμβάνουν πλέον του σεβασμού και της εκτίμησης ανθρώπων που μέχρι πρότινος τους αγνοούσαν εντελώς”
Παράλληλα όμως με τους προβεβλημένους λοιμωξιολόγους και επιδημιολόγους, στη δημόσια σφαίρα αναδεικνύονται πολυάριθμες ακόμη φωνές. Αρκεί να αναρωτηθούμε πόσοι γνώριζαν τέτοιες ημέρες πέρυσι την Καθηγήτρια Εντατικολογίας Αναστασία Κοτανίδου; Πόσοι άκουγαν τρεις φορές την εβδομάδα τις τοποθετήσεις του επίκουρου καθηγητή Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Γκίκα Μαγιορκίνη; Πόσοι ακολουθούσαν στο facebook και το twitter τον Ηλία Μόσιαλο και τον Μανώλη Δερμιτζάκη; Ή ποιος θα το έλεγε ότι πολλά μέσα θα ανακήρυσσαν «Προσωπικότητα της χρονιάς» τον μέχρι πρότινος άγνωστο στο ευρύ κοινό, CEO της Pfizer: Τον Θεσσαλονικό Άλμπερτ Μπουρλά που ηγήθηκε της προσπάθειας ταχύτατης ανάπτυξης του πρώτου εγκεκριμένου εμβολίου κατά της Covid-19.
Η επιστήμη στο ευρύ κοινό
H προβολή –σε ορισμένες περιπτώσεις και υπερπροβολή– επιστημόνων και εμπειρογνωμόνων ισοδυναμεί με το ευρύτερο πείραμα επικοινωνίας της επιστήμης. Όπως έχει αποδειχθεί τους τελευταίος μήνες, η ξεκάθαρη, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα και επιστημονικές αποδείξεις, επικοινωνία δύναται ακόμη και να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει την αίσθηση ευημερίας των πολιτών.
«Η επιστήμη και οι φορείς της πρέπει οπωσδήποτε να φέρουν το ευρύ κοινό όσο πιο κοντά γίνεται» λέει στο 2045.gr ο Δρ. Σπύρος Κιτσινέλης, Υπεύθυνος Επικοινωνίας της Ένωσης Ελλήνων Χημικών. «Ζούμε σε έναν κόσμο επιστημονικό και τεχνολογικό με πολλές προκλήσεις και γρήγορες εξελίξεις οπότε ο πολίτης μόνο όταν είναι σωστά ενημερωμένος θα μπορεί να πάρει σωστές αποφάσεις για το μέλλον το δικό του και των παιδιών του» προσθέτει. «Για μια ακόμη φορά, με όπλα μας την επιστήμη και τους αμέτρητους εργάτες της, στο τέλος θα βγούμε νικητές και σε αυτόν τον αγώνα. Θα πολεμούν κάποιοι που μοχθούν πάνω από βιβλία, μέσα σε εργαστήρια και δίπλα σε ασθενείς, για όλους μας. Κάθε φορά» τονίζει.
Όσον αφορά την επικοινωνία της επιστήμης μέσω social media, ο Σπύρος Κιτσινέλης επισημαίνει: «Αν και όλοι μας κάποιες στιγμές θα αναπαράγουμε ατεκμηρίωτες θέσεις, διότι οι αιτίες είναι πολλές και άρρηκτα συνδεδεμένες με την ανθρώπινη φύση, συνήθως οι πιθανότητες αυξάνονται όταν δεν υπάρχει επιστημονικός εγγραμματισμός και επιστημονική εκπαίδευση διότι η επιστήμη δεν είναι μόνο ένα σύνολο πληροφοριών και γνώσεων, αλλά τρόπος σκέψης και μεθοδολογία τεκμηρίωσης. Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά σημαντικός ο ρόλος των επιστημών στα σχολεία αλλά και ο ρόλος της επικοινωνίας της επιστήμης στο ευρύ κοινό».
“Μια κοινωνία στην οποία η επιστήμη έχει κύριο ρόλο και λόγο είναι μια κοινωνία πληροφορίας και κριτικής σκέψης και όχι κοινωνία αυθαίρετων ιδεών, δογματισμών και προκαταλήψεων“
Λόγω της παραπληροφόρησης και των θεωριών συνωμοσίας που κυκλοφορούν ευρέως στα κοινωνικά δίκτυα, είναι κρίσιμο να έρθουν οι νέοι και δη οι μαθητές ακόμη πιο κοντά στην επιστήμη. «Ο πραγματικός κόσμος και ο κόσμος της επιστήμης είναι πολύ πιο μαγικός από οποιοδήποτε παραμύθι» σημειώνει. Απλώς θέλει λίγη τόλμη και λίγο κόπο για να κάνεις τα πρώτα βήματα και να ανακαλύψεις όσα είναι εκεί».
Όπως τονίζει ο Δρ. Σπύρος Κιτσινέλης: «Μια κοινωνία στην οποία η επιστήμη έχει κύριο ρόλο και λόγο είναι μια κοινωνία πληροφορίας και κριτικής σκέψης και όχι κοινωνία αυθαίρετων ιδεών, δογματισμών και προκαταλήψεων». Επισημαίνει επίσης ότι ανοιχτόμυαλος δεν είναι αυτός που υιοθετεί έτσι αβίαστα οτιδήποτε αυθαίρετο επειδή του ακούγεται ωραίο. «Να είσαι ανοιχτόμυαλος σημαίνει να ελέγχεις την εγκυρότητα οποιασδήποτε θέσης, να κρίνεις με βάση τα στοιχεία και να αναθεωρείς μόλις έχεις νέα δεδομένα. Αυτό σημαίνει ούτε “Ναι σε όλα” ούτε ότι μένεις κολλημένος στις αρχικές σου θέσεις ισοβίως. Κάθε τι κρίνεται και ελέγχεται χωρίς παρωπίδες και χωρίς προκαταλήψεις και το αποτέλεσμα δεν έχει να κάνει με το γούστο σου».
Η επιστημονική πρόοδος ισοδυναμεί με ελπίδα
Ακόμη και σε μια τόσο δύσκολη χρονιά για την ανθρωπότητα, η πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας διέδωσε παντού την ελπίδα. Η πρωτοφανής κινητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας στη μάχη με την COVID-19 είχε ως συνέπεια την πρωτοφανών διαστάσεων παραγωγή άρθρων, μελετών και ερευνών. Έχουν ήδη δημοσιευτεί πάνω από 150.000 άρθρα ενώ στην πλατφόρμα PubMed έχουν ανέβει περίπου 85.000 δημοσιεύσεις. Εκτός από την πανδημία βέβαια υπάρχουν αναρίθμητα ζητήματα και προκλήσεις για την επιστημονική κοινότητα. Αν ανοίξουμε ελαφρώς την εστίαση, αντικρίζοντας τη μεγάλη εικόνα, εύκολα θα αντιληφθούμε τη συμβολή της επιστήμης στον σύγχρονο πολιτισμό.
«Ο κόσμος αλλάζει προς το καλύτερο αν δούμε τη μεγάλη εικόνα. Είναι εύκολο να κοιτάξουμε καταστροφές, πολέμους, εγκλήματα, πείνα και να πούμε ότι όλα είναι τα ίδια χάλια ή και χειρότερα. Όμως στη σημερινή εποχή λιγότεροι άνθρωποι πεινάνε, λιγότερα παιδιά χάνουν τη ζωή τους από αρρώστιες, το προσδόκιμο ζωής παντού αυξάνεται, λιγότερος κόσμος είναι αναλφάβητος, και όλα αυτά χάρη στην επιστήμη, την τεχνολογία και την εξάπλωση της πληροφορίας» λέει στο 2045.gr ο Δρ. Σπύρος Κιτσινέλης, Υπεύθυνος Επικοινωνίας Ένωσης Ελλήνων Χημικών. «Αν έχει αλλάξει η ζωή των ανθρώπων μέσα στους αιώνες οφείλεται κυρίως στην εξέλιξη της επιστήμης η οποία έχει συνέπειες βαθύτερες και μεγαλύτερες από αυτό που συνήθως βλέπουμε, δηλαδή τις τεχνολογίες που γεννιούνται για να αντιμετωπίσουμε αρρώστιες και τα εμπόδια της φύσης» επισημαίνει ο κ. Κιτσινέλης. «Για παράδειγμα όταν νέες τεχνολογίες χαρίζουν σε κοινωνίες περισσότερη ευμάρεια και ευκολότερη διαβίωση, τότε αυτό έχει και ηθικές συνέπειες για τον άνθρωπο». Όπως μας λέει ο κ. Κιτσινέλης η επιστημονική μέθοδος είναι το καλύτερο εργαλείο που έχει αναπτύξει η ανθρωπότητα για να βρίσκει απαντήσεις, λύσεις και να ξεκλειδώνει τα μυστικά του κόσμου.
