Ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που μας επηρεάζει.
Όσο και αν στενοχωρηθούν οι «απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων» είμαστε μια μικρή χώρα, μικρό έθνος και από ότι δείχνουν οι στατιστικές …όλο και μικρότερος πληθυσμός. Ο πληθυσμός μας εκτιμάται πως θα φτάσει τα 8 εκατομύρια το 2050, και η πλειοψηφία αυτών θα είναι πολύ μεγάλες ηλικίες.
Τα αίτια είναι πολλά, αλλά οι συνέπειες σχεδόν αβάσταχτες για να τις φανταστείς. Η μείωση του εργατικού δυναμικού σε όλες τις κατηγορίες και αγορές πληγώνει την οικονομία και το μέλλον. Η αναγκαία (και ραγδαία) αύξηση των πόρων κοινωνικής πολιτικής ζητά την άμεση αναμόρφωση όλων των πολιτικών που μοίραζε η χώρα απλόχερα την «εποχή των δανεικών». Ο τεράστιος πληθυσμός εκπαιδευτικών και υπηρεσιών μάθησης θα υποστεί ένα πλήγμα. Νέου είδους ανεργία ενόψει σε παραδοσιακούς χώρους, και αύξηση των επαγγελμάτων κοινωνικού και υγειονομικού προσανατολισμού.
Φανταστείτε τη θέση μιας επιχείρησης που θέλει να καινοτομήσει …με νεανικά προϊόντα, μοντέρνας αισθητικής και να τα επικοινωνεί με σύγχρονες μεθόδους επικοινωνίας. Σε ποιο νεανικό κοινό; Με ποιο διαθέσιμο εισόδημα; Ακόμη και το Instagram μάλλον θα γερνάει μαζί μας.
Πορευόμαστε χωρίς σχέδιο στο απόλυτο αδιέξοδο
Συνηθισμένα τα βουνά (στην Ελλάδα) στα χιόνια θα πείτε. Και τι έγινε που δεν έχουμε σχέδιο; Ας απασχολήσει τους επόμενους. Αλλά το δημογραφικό δεν είναι ένα παιχνίδι τακτικής κάποιου Υπουργείου ή μια κουβέντα καφενείου όπου συνήθως λύνονται όλα τα προβλήματα.
Η χώρα, οι πολίτες, οι θεσμοί και οι πολιτικοί ταγοί της όλοι παρασυρμένοι σε μια παραζάλη ρουτίνας, μπόλικο χασομέρι στο Facebook, διεκδικήσεις «δίκαιων» αιτημάτων, καλοζωίας, και μετά κατρακύλας, χρεωκοπίας, μανίας κατά εχθρών (με αυτή ακριβώς τη χρονολογική σειρά), ξέχασαν να σχεδιάσουν το μέλλον μας.
Η πρώτη έρευνα της Dianeosis το 2016 ήταν ανατριχιαστική. Δεν σημείωνε μόνο τα απόνερα του brain-drain, αλλά μας έδειχνε τη μαύρη τρύπα του δημογραφικού. Ως συνήθως, δημιούργησε μια καλή δημοσιότητα και σε λίγο ξαναγυρίσαμε στη ρουτίνα μας. Η επιδότηση με 2.000 ευρώ για κάθε νέο παιδί είναι μια ασπιρίνη με την οποία ελπίζουμε να νικήσουμε τον καρκίνο.
‘Ολα (θα) έχουν ένα κόστος
Αν υπολογίσει κανείς τη μείωση του ενεργού εργατικού δυναμικού σε 4 εκατομμύρια εργαζόμενους το 2050 (σε όλους τους κλάδους), καταλαβαίνετε ότι μιλάμε για μια νέα κατηγορία σκλάβων. Αυτοί οι άνθρωποι με αβέβαιο εργασιακό μέλλον, το ΑΕΠ μας χρωστούμενο και μαζί στην πλάτη τους τις αντίξοες παγκόσμιες συνθήκες οικονομίας και κοινωνιών, θα πρέπει να παράγουν μεγαλύτερο πλούτο για ένα πολύ ακριβό λειτουργικά κράτος.
Ξέρουμε επίσης πως η ελεύθερη οικονομία χρειάζεται όλο και περισσότερους καταναλωτές για τη λεγόμενη ανάπτυξη. Πώς θα συνεχίσουμε να παρέχουμε ένα σταθερά βιώσιμο περιβάλλον οικονομικής ευεξίας και κοινωνικής προστασίας; Δύσκολο.
Το προφίλ Υγείας της χώρας μας που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Ενωση το 2019 δείχνει ένα κακό μοτίβο δημόσιας υγείας και συσχετίζει κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες (κυρίως το εισόδημα) με τις ανισότητες υγείας. Φανταστείτε αυτό το μοτίβο να διατηρηθεί σε αρκετά γηραιότερο πληθυσμό. Η αναγκαία αύξηση δαπανών έως και +25% στο χώρο της δημόσιας υγείας θεωρείται δεδομένη. Από που θα παράγεται το παραπάνω αυτό έσοδο, για να διανεμηθεί;
Φαντάζομαι τους τότε συνταξιούχους να γυρίζουν στην “ανταλλακτική οικονομία” (ακριβώς 320 χρόνια πριν) τύπου «σου δίνω αυγό, μου δίνεις αλεύρι», γιατί η πιο πρόσφατη δημοσιευμένη αναλογιστική μελέτη του πανεπιστημιακού κ. Σάββα Ρομπόλη και ενός ακόμη καθηγητή δείχνει επιβάρυνση του ασφαλιστικού συστήματος εξαιτίας της γήρανσης με 49,5 δισ. ευρώ το 2065.
“Η υπερβολική αύξηση (του πληθυσμού) μπορεί να μειώσει την απόδοση ανά εργαζόμενο, να πιέσει τα επίπεδα διαβίωσης για τις μάζες και να προκαλέσει διαμάχες” – Κομφούκιος
Στην αντίπερα όχθη, ο υπερπληθυσμός
Σκέφτομαι, δεν θα ήταν καλύτερα να διαχειριζόμαστε εμείς τον υπερπληθυσμό, αντί για το Ελληνικό Δημογραφικό; Δεν ξέρω. Στην ανθρώπινη ζωή πάντα υπάρχουν δύο πλευρές του νομίσματος και οι αποφάσεις είναι πιο σύνθετες, απ’ότι φαίνονται.
Την ίδια στιγμή που στις ΗΠΑ κάθε 4 1/2 λεπτά γεννιέται ένα μωρό(!) και προστίθενται στον πλανήτη 220.000 άνθρωποι κάθε μέρα, υπάρχουν οργανώσεις σαν την Population Matters με σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Sir David Attenborough, που υποστηρίζουν πως ο πληθυσμός της υφηλίου είναι τόσο μεγάλος, που ο πλανήτης δεν μας αντέχει. Υποστηρίζουν πως δεν είναι κακό να έχουμε μικρότερες οικογένειες και πως το δημογραφικό αποσπά την προσοχή μας από την κλιματική αλλαγή.
“Έχουμε ένα πεπερασμένο περιβάλλον – τον πλανήτη. Όποιος πιστεύει ότι μπορείτε να έχετε άπειρη ανάπτυξη σε ένα πεπερασμένο περιβάλλον είναι είτε τρελός είτε οικονομολόγος” – David Attenborough
Σε αυτό έχουν μάλλον δίκιο. Ο έλεγχος γεννήσεων είναι προϊόν εκπαίδευσης (και προφυλάξεων), αλλά και παγκόσμιας βελτίωσης της υγείας του πληθυσμού (παντού όμως!). O Bill Gates έγινε στόχος των ‘fake news’ γκρουπς πως τάχα θέλει να μειώσει τον πληθυσμό, αλλά απλώς (ο Gates) υποστήριζε από το 2018 πως όσο καλυτερεύουν οι συνθήκες υγείας στον πλανήτη (ήδη το ποσοστό θανάτου έχει μειωθεί εξαιτίας καλύτερης υγείας και επιστήμης), τόσο θα κρατείται μικρό το μέγεθος των οικογενειών, ώστε να μην βιώσουμε τρελή έκρηξη υπερπληθυσμού στο 2100.
Ο υπερπληθυσμός φέρνει προβλήματα σε όλους
‘Οταν μιλάς για τον υπερπληθυσμό η άμεση ανθρώπινη αντίδραση είναι πως (κάποια συμφέροντα) μας απαγορεύουν το δικαίωμα να αυξανόμαστε και να πληθαίνουμε.
Ο υπερπληθυσμός της υφηλίου είναι γεγονός (τα ΗΕ προβλέπουν πως θα περπατούν 11 δισ. άνθρωποι στη γη έως το τέλος αιώνα). Επίσης η γήρανση είναι διεθνές φαινόμενο (το 2100, το 25% θα είναι 65+ ετών), αλλά τα νούμερα εδώ χρήζουν άλλου είδους σκέψης και αντιμετώπισης. Στο visual capitalist διαβάζουμε τις χώρες που εισφέρουν περισσότερο στον υπερπληθυσμό με Κίνα, Ινδία, Νιγηρία, ΗΠΑ, Πακιστάν, Ινδονησία να είναι στην κορυφή της λίστας.
Ο παγκόσμιος υπερπληθυσμός φέρνει τεράστιες προκλήσεις που κανένας διεθνής φορέας ή εθνική κυβέρνηση δεν συζητά δομημένα και συνεργατικά. Την ίδια στιγμή όλοι ξέρουν πως θα φέρει πολλές κοινωνικές και οικονομικές αρνητικές συνέπειες, εθνικές ανατροπές (αριθμητική συρρίκνωση κάποιων εθνών), τη δύσκολη διαχείριση νέων μεταναστευτικών κυμάτων και την ανισόρροπη βιώσιμη ανάπτυξη.
Τα προβλήματα του υπερπληθυσμού είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν χωρίς διακρατικές, άμεσες και σαφείς πολιτικές δράσεις:
Νο1 – Μετανάστευση. Όσο και αν μειώνει προσωρινά ο κορονοϊός τη μετακίνηση πληθυσμών, η μετανάστευση προς αναπτυγμένες χώρες (και ένα καλύτερο μέλλον) δεν σταματά εύκολα. Αυτό φέρνει θέματα ασφάλειας, πολιτιστικής ανοχής και μείωσης διαθέσιμων φυσικών και οικονομικών πόρων.
Νο2 – Ραγδαία αρνητική επιβάρυνση φυσικών πόρων. Από τα βρώσιμα προϊόντα της μάνας γης έως τα αποθέματα μεταλλευμάτων-ορυκτών οι πόροι εξαντλούνται. Οι πολιτικές για μεταλλαγμένα προϊόντα, μειωμένη χρήση και εκμετάλλευση γης και θαλασσών, περαιτέρω χρήση τεχνολογιών και 3D printing είναι πλέον πολύ επείγουσες. Για να μην αναφερθώ στην πολύ πιθανή εξαφάνιση ειδών, ή την επιβάρυνση των εκπομπών διοξειδίου από την υπερ-χρήση της αλυσίδας κρέατος.
Νο3 – Πρακτική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η «πράσινη ατζέντα» πρέπει να κυριεύσει ότι κινείται και ότι παράγει. Η μείωση οχημάτων-καυσίμων, η μετατροπή σκουπιδιών σε ενέργεια, η ηλεκτροκίνηση, το ηλεκτρικό ρεύμα από αέρα και θερμική ενέργεια είναι οι συνδυαστικές πολιτικές που χρειάζεται η υφήλιος!
Νο4 – Πολύ δύσκολη η διαχείριση της διατροφικής αλυσίδας. Το 2050 θα χρειάζεται τουλάχιστον 50% περισσότερη ενέργεια και 40% περισσότερο νερό! Ο δρόμος είναι λεμονόχορτο, λιγότερο κρέας και για να τραφούν τόσοι περισσότεροι άνθρωποι θαλάσσια αγροκτήματα και καλλιέργειες μέσα σε υπόγειες σήραγγες, όπως ήδη γίνεται πιλοτικά στο Λονδίνο.
Νο5 – Πιθανά νέα είδη πολέμου. Οι πόλεμοι μεταξύ κρατών και περιοχών για τα αποθέματα νερού, και οι μετακινήσεις συνόρων πρέπει να προληφθούν με αποφασιστικότητα. Η αυστηρότερη διαχείριση υδάτινων πόρων θα συντηρήσει για περισσότερο καιρό τον παγκόσμιο πληθυσμό και θα αποτρέψει τη διάδοση ασθενειών και μολύνσεων. Οι εθνικές εντάσεις είναι πιθανό να υπάρξουν και για θέματα πλέον των υδάτινων πόρων.
Νο6 – Ανεργία με μεγάλες οικονομικές ανισότητες και επιπλέον υψηλό κόστος ζωής. Όπου συγκεντρώνονται μεγάλοι πληθυσμοί, έχει αποδειχτεί πως αυτά τα τρία φαινόμενα εμφανίζονται μαζί, σαν μια περίεργη, άλυτη εξίσωση.
Νο7 – Επιδημίες και πανδημίες. Είμαστε πιο έμπειροι τώρα πια εξαιτίας του Covid-19 για να καταλάβουμε τι σημαίνει μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού για τη διάδοση ασθενειών. Την επόμενη φορά που θα ακούσετε για συγκέντρωση μεγάλων μερίδων πληθυσμού σε μεγαλουπόλεις έως το 2050 …να ανησυχείτε. Ακόμη καλύτερα, ίσως ήρθε η ώρα να γυρίσουμε στο “χωριό”!
Νο8 – Αυξημένα θέματα ασφάλειας. Ασφάλεια προσωπική, οικογενειακή, οικονομική, δημόσια, και συστημάτων! Είπαμε, όπου συγκεντρώνονται μεγάλοι πληθυσμοί…
“O σύγχρονος άνθρωπος πήρε στα χέρια του ένα παρθένο φυσικό περιβάλλον και το έχει εξαλείψει με ρύπανση, τεχνολογία και υπερπληθυσμό” ― Steven Magee
Ο υπερπληθυσμός θα ανατρέψει το ‘modus vivendi’ ολόκληρης της υφηλίου. Θα προκύψουν θέματα που δεν αντιμετωπίζονται χωρίς προγραμματισμό και σχέδιο και τότε θα μας ρίξουν στο καναβάτσο. Ξέρουμε δε, πως μεγάλα θέματα θέλουν πολλά χρόνια για να έχουν αποτέλεσμα. Και το Ελληνικό δημογραφικό και ο παγκόσμιος υπερπληθυσμός μας επηρεάζουν. Είναι σαν να διαχειρίζεσαι δαιδαλώδεις φαβέλες συστημάτων και ανθρώπων.
Κάποιος θα έλεγε «και τι με νοιάζει εμένα, θα έχουμε φύγει έως τότε», ενώ κάποιος άλλος μπορεί να ανταπαντούσε «ήρθαμε για να δημιουργήσουμε σε αυτή τη ζωή, για να αφήσουμε ένα αποτύπωμα μετά». Αδιαφορία ή ενσυναίσθηση; Πρέπει να διαλέξουμε άμεσα τι πρεσβεύουμε…
