Το σχέδιο Ελλάδα 2.0 δείχνει το μέλλον και βασίζεται σε διεθνείς εξελίξεις και πρακτικές. Σε αυτό το μέλλον, χωρίς πλάνο, δεν πηγαίνεις.
Πολλές φορές και για πολλά χρόνια στην Ελλάδα ακούμε μελλοντικές εξαγγελίες ή υποσχέσεις, από δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, οι οποίες τελικά δεν υλοποιούνται. Είτε δεν δεσμεύουν τους φορείς τους, είτε η ζωή προσπερνάει τις εξαγγελίες. Είναι σαν αυτό που λένε κάποιοι συγκοινωνιολόγοι, πως ώσπου να μελετηθεί ένα δημόσιο έργο, μια νέα υποδομή, έχουν ήδη αλλάξει το εξωτερικό περιβάλλον και τα στατιστικά στοιχεία της λύσης που σχεδιάζεται.
“Κάποιος κάθεται στη σκιά σήμερα, γιατί εκεί κάποιος φύτεψε ένα δέντρο πολύ καιρό πριν”
Warren Buffett
Σκεφτόμουν τα ίδια με αφορμή το σχέδιο «Ελλάδα 2.0» που ανακοίνωσε η κυβέρνηση και ήδη κατατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Ενωση (εδώ είναι το σχέδιο των 1.500 σελίδων για όποιον θέλει να ενημερωθεί). Δεν νομίζω να μείνει ως ακόμη εξαγγελία, γιατί βλέπουμε να έχουν ήδη ξεκινήσει κάποιες από τις δράσεις (πχ. αναπτυξιακά κριτήρια, επενδύσεις σε τηλεπικοινωνιακές υποδομές, διαχείριση αποβλήτων, εκτεταμένη ψηφιοποίηση των κρατικών υπηρεσιών).
Οταν το euronews παρουσίασε το «Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» η κριτική ήταν μεγάλη από την αντιπολίτευση και τις αντίπαλες ομάδες των social media, αλλά εμένα μου έκανε εντύπωση η δομή του. Ήταν χωρισμένο σε ενότητες, υπο-ενότητες, με κόστη, χρονοδιάγραμμα και πρακτική επεξήγηση κάθε δράσης, όπως δηλαδή είναι κάθε πλάνο μιας οργανωμένης επιχείρησης (δεν εννοώ εταιρίας, εννοώ επιχείρησης-σχεδίου) και με καταλαβαίνουν όσοι έχουν εργαστεί σε οργανωμένα περιβάλλοντα ή τριγύρω από (καλούς) project managers.
Διαβάζοντας το σχέδιο, κατέληξα στο συμπέρασμα πως αυτά που περιγράφει είναι «οδηγός» για κάθε πολίτη, βιομηχανία, εταιρία και οικονομικό τομέα της χώρας. Δεν με ενδιαφέρει ποια είναι η κυβέρνηση, ούτε αν θα γίνουν όλα, με ενδιαφέρει όμως πως το πλάνο απαντά σε πολύ σύγχρονες ανάγκες, σαν αυτές που δεν μας έχει ικανοποιήσει η Ελλάδα (κάθε φορά που την κρίνουμε αρνητικά) και σαν αυτές που ισχύουν και αλλάζουν την υφήλιο. ‘Αρα είτε παράγεις τυρί στο χωριό, είτε φτιάχνεις μια μικρή εταιρία, είτε σπουδάζεις, τα ίδια θέματα-ανάγκες θα σε απασχολούν (από σήμερα έως και το 2045 που εμείς διακονούμε) και για αυτό ας τα δούμε ένα προς ένα.
Πράσινη μετάβαση
Με τα υψηλά κόστη της ενέργειας, χωρίς δικές μας πηγές ενέργειας και με την κλιματική αλλαγή μονίμως εδώ, το σχέδιο προβλέπει έργα 30,5 δισ. ευρώ και δράσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας, όπως το πρόγραμμα εξοικονομώ (για σπίτια και εταιρίες), τη διασύνδεση ενέργειας των νησιών, τη διαχείριση των αποβλήτων, εκτεταμένες αναδασώσεις και μεγάλες αστικές αναπλάσεις. Αυτά δεν είναι άραγε «οδηγός» και ένα ερέθισμα για τις επιχειρήσεις, για κάθε Δήμο, και κάθε πολίτη;
Η πράσινη μετάβαση είναι αναγκαία για τη χώρα, όσες δυσκολίες και αν έχει η υλοποίηση, από αλλαγή των συνηθειών έως τις υποδομές. Χρειαζόμαστε, κοινωνία και επιχειρήσεις, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ηλεκτροκίνηση, και σύγχρονες υποδομές επεξεργασίας αστικών λυμάτων ή διαχείρισης αποβλήτων και ανακύκλωσης. Αρκετά δεν λέγαμε για χρόνια για το περιβόητο εργοστάσιο απορριμμάτων στο κέντρο της Βιέννης; Το πνεύμα αλλαγής θα μας ωφελήσει ως χώρα. Ας το πούμε με παραδείγματα, όπως η παραγωγή και καύση υδρογόνου του Δημόκριτου για ενέργεια χωρίς ρύπους με απλή ηλεκτρόλυση νερού ή όπως τα πράσινα νησιά (Αστυπάλαια).
Η πράσινη μετάβαση της χώρας, των φορέων διοίκησης, των επιχειρήσεων και των πολιτών δεν είναι μόδα. Η κυκλική οικονομία αλλάζει τις επενδύσεις. Αξιολογεί με νέα κριτήρια τις επιχειρήσεις και τα προϊόντα τους. Φέρνει νέους (και μάλλον αυξημένους) φόρους για όσους ρυπαίνουν.
“H κυκλική οικονομία γίνεται πλέον μόνιμη απαίτηση των νεότερων και προϋπόθεση διακρατικών και επιχειρηματικών συνεργασιών”
Ψηφιακός μετασχηματισμός
Εδώ ίσως δεν χρειάζεται να εξηγήσω πολλά, γιατί όλοι βιώσαμε θετικά στην περίοδο της πανδημίας τη ψηφιοποίηση του κράτους και των υπηρεσιών του. Το gov.gr μείωσε για όλους την απόσταση, το χρόνο και τα κόστη. Εκδίδεις ένα πιστοποιητικό σε 3 λεπτά. Βίντεο κλήση με υπηρεσία χωρίς να βγεις από το σπίτι. Ένας κωδικός σε ταυτοποιεί και με όλα αυτά τα έργα (αξίας 30,5 δισ. ευρώ) η κοινωνία ωφελείται, ενώ οι επιχειρήσεις εκπαιδεύονται σε καλές πρακτικές.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του δημοσίου δείχνει στις επιχειρήσεις πως το πελατειακό κοινό τους, όλο και περισσότερο, θα περιμένει εξυπηρέτηση, λύση, απάντηση, παράδοση …με ένα κλικ! Οι οπτικές ίνες και οι ψηφιακές διασυνδέσεις φέρνουν στο προσκήνιο νέα μοντέλα εκπαίδευσης, αλλά και περισσότερες υπηρεσίες από τράπεζες, ασφάλειες, λιανική και σχεδόν όλους τους κλάδους.
Η εποχή του 5G και η ψηφιακή δικαιοσύνη δεν πρέπει να μας αφήσει ξανά καθυστερημένους και αργοπορημένους (βλ. Ετήσιο Innovation Index report), ούτε επιτρέπεται να δημιουργηθεί ένα χάσμα γνώσης, που θα ωφελεί τους λίγους. Οι οπτικές ίνες σε κάθε σπίτι, οι δορυφορικοί πάροχοι, οι νέες πλατφόρμες περιεχομένου, ψυχαγωγίας, γνώσης είναι ήδη εδώ και πρέπει να αξιοποιηθούν από τη χώρα, τους πολίτες, και τις επιχειρήσεις. Θυμάστε την εποχή που ζητούσες άδεια, για να πας σε ολοήμερο σεμινάριο, ενώ σήμερα το βλέπεις όποτε και όπου θέλεις και μπορείς; Τέτοιες ανάγκες θα καλύψει η χώρα μέσα από το εθνικό σχέδιο.
Δουλειές, Δεξιότητες και Κοινωνική Συνοχή
Το εθνικό σχέδιο κάνει μια παραδοχή, η οποία είναι πολύ σωστή (και πάλι, ερέθισμα για τις επιχειρήσεις): δεν υπάρχει μονοσήμαντη «συνταγή» για να υπάρξουν νέες θέσεις εργασίας. Θέλουμε συνέργιες και παράλληλες δράσεις, για να ανέβουμε κατηγορία. Επενδύσεις σε χώρους-μέλλοντος (πχ. τεχνολογία και υγεία). Ψηφιακές δεξιότητες (για αυτό πρέπει κάθε τάξη να είναι γεμάτη ψηφιακές υποδομές, ο μαυροπίνακας δεν κολλάει στην εποχή του Tik-Tok). Ανακαινίσεις υποδομών και υπηρεσιών με τον πολίτη πρώτο! Και μια καινοτομία: το σχέδιο δίνει προτεραιότητα στην κοινωνική συνοχή. Οι παγκόσμιοι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης το έχουν ως motto: «να μην μείνει κανείς πίσω».
Η κοινωνική συνοχή και οι δουλειές κοιτούν στην τηλειατρική, τις κοινωνικές ΜΚΟ, τους παιδικούς σταθμούς σε επιχειρήσεις (για να έχουν ποιότητα εργασίας και ζωής οι εργαζόμενοι γονείς) τη e-κάρτα εργαζόμενου (αν δεν ακυρωθεί στην πράξη) και τους θεσμούς αξιολόγησης και διαρκούς εκπαίδευσης. Οι νέοι βλέπουν πως οι διεθνείς εταιρίες στις οποίες θα ήθελαν να εργαστούν, έρχονται στην Eλλάδα (Pfizer, Amazon, Microsoft κ.λπ). Για αυτό δεν υπάρχει μια συνταγή, αλλά πολλές ενέργειες μαζί.
Το ίδιο πρέπει να σκέφτονται και να κάνουν οι επιχειρήσεις μας, φεύγοντας από τη νοοτροπία της κλειστής οικονομίας και του κράτους-πελάτη που κάνει διαγωνισμούς. Η πρόσληψη νέων μυαλών, η ηθική και η διαφάνεια και ο ψηφιακός μετασχηματισμός που στοχεύει στον πελάτη-καταναλωτή είναι ο δρόμος τους στο μέλλον, για να επιβιώσουν πρώτα και να διακριθούν. Το πως θα χειριστούν τους γονείς-εργαζόμενους, τα εργασιακά, την εκπαίδευση, το νέο ταλέντο θα κρίνει εν πολλοίς ποιες θα αντέξουν την παγκοσμιοποίηση.
Αλλαγές στην οικονομία
Δεν θα φανταζόμουν εύκολα, τη δεκαετία του 2000, πως η χώρα θα είχε πλατφόρμες εξωστρέφειας, νεοφυών επιχειρήσεων, και επενδύσεων και μάλιστα πως θα έκανε roadshow στον κόσμο προς άγρα επενδυτών και νέων συνεργασιών. Δεν ξέρω αν τα κίνητρα του εθνικού σχεδίου για πράσινες, ψηφιακές και εξωστρφείς ιδιωτικές επενδύσεις θα φέρουν μεγάλο και ικανό αποτέλεσμα για να αλλάξει την οικονομία της χώρας, αλλά προς τα εκεί πηγαίνει όλη η υφήλιος (οικονομικά/αγορές).
Οι θεσμοθετημένες συμπράξεις ΣΔΙΤ σε έργα υποδομών (πχ. αρδευτικά, σιδηρόδρομοι, πολιτισμό, υδροπονία, αγροδιατροφή) είναι σημαντικές όχι πρωτίστως για τους οικονομικούς λόγους, αλλά για την πιθανότητα να δημιουργηθούν και να αναδειχτούν νέες εργασιακές δυνατότητες, καινοτόμες λύσεις και να αξιοποιηθούν πολλοί πόροι. Επίσης, τα ΣΔΙΤ «ξυπνάνε» (από τη ρουτίνα τους) ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις για να δημιουργούν συνέργιες και καλά αποτελέσματα, χωρίς κατασπατάληση πόρων και ρίσκο αποτυχίας.
Οι πυλώνες του εθνικού σχεδίου δίνουν πολλές ιδέες για την επιχειρηματικότητα και τη συνολική αλλαγή στις κοινωνικές δομές και τις υπηρεσίες που λαμβάνει ο πολίτης από το Κράτος και ο καταναλωτής από τις επιχειρήσεις. Μαζί με την παράλληλη (μακάρι να γίνει!) αναβάθμιση των πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων της χώρας έχουμε την ευκαιρία να δημιουργήσουμε πιο ετοιμοπόλεμο ταλέντο, πιο έμπειρους εργαζόμενους και έμπνευση να διακριθεί η χώρα και όλοι εμείς.
“Αν δεν [μπορείς να] προετοιμαστείς, να προετοιμάζεσαι για αποτυχία”
Benjamin Franklin
Πορεία στο μέλλον, χωρίς πλάνο, δεν γίνεται
Το άρθρο δεν γράφτηκε για «λιβάνισμα» του σχεδίου, αλλά γιατί οι δράσεις αυτές μπορούν να κάνουν την Ελλάδα κέντρο αναφοράς, ένα καλό παράδειγμα και πόλο έλξης δράσης, επενδύσεων και συνεργασιών. Τότε θα ανοίξει το μυαλό μας και η φοβική οικονομία και κοινωνία μας θα αρχίσει να ονειρεύεται, να εμπορεύεται και να (ξανα) δημιουργεί. Και αυτό είναι το μεγάλο θέμα! Να σηκωθούμε από τον «ύπνο» της 14χρονης διαρκούς κρίσης και απογοήτευσης.
Το σχέδιο είναι ένα πλάνο το οποίο πρέπει να υλοποιείται, να αξιολογείται και να αλλάζει όπου χρειάζεται. Δεν ξέρω αν θα υλοποιηθεί αποτελεσματικά, ή μήπως η πολιτική τρέλα της χώρας θα το αλλάξει ή θα το ακυρώσει, αλλά είμαι σίγουρος πως αποτελεί «οδηγό» και καλή πρακτική. Η βιωσιμότητα δεν αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά και τις υπηρεσίες, την ποιότητα ζωής, την πρόσβαση στην τεχνολογία και τόσα ακόμη που δεν έχει γευτεί ο Ελληνας εδώ και πολλά χρόνια.
Οι τομείς της εκπαίδευσης, των δεξιοτήτων, της απασχόλησης, η καινοτομία και έρευνα, η ανάπτυξη σε νέους κλάδους με εξωστρέφεια και ο χρόνος απορρόφησης των αλλαγών για τις παραδοσιακές αγορές θα γίνουν όλα με κοινωνική συνοχή (δεν εννοώ επιδόματα) και με φρέσκο μυαλό.
Ισως αυτή η μεγάλη, συνολική αλλαγή που δίνει καλό παράδειγμα, και επηρεάζει κάθε οικονομική μονάδα στη χώρα ίσως αφήσει πίσω (και εχθρικά απόμακρους) πολίτες μεγαλύτερων ηλικιών ή όσους φοβούνται ή δεν καταννοούν την αλλαγή, ώστε ευέλικτα να προετοιμαστούν και να αλλάξουν. Το σίγουρο είναι πως ακόμη και στα χαρτιά (αν μείνει) το σχέδιο μας δείχνει το μέλλον και βασίζεται σε διεθνείς εξελίξεις και πρακτικές. Σε αυτό το μέλλον, χωρίς πλάνο, δεν πηγαίνεις. ‘Αρα, ή θα μείνεις πίσω ή θα προχωρήσεις εμπρός, για να παραφράσω ένα γνωστό ρητό…
