Ο ψηφιακός μετασχηματισμός των πολιτικών κομμάτων φέρνει μια σειρά από νέα και ουσιαστικά ερωτήματα για τα ίδια τα κόμματα, αλλά και εμάς τους πολίτες.
Η ολοκλήρωση των συνεδρίων των τριών μεγαλύτερων κομμάτων στη χώρα τα βρήκε να συμπίπτουν τουλάχιστον σε μια εκτίμηση: στην ανάγκη ψηφιακού μετασχηματισμού τους. Έτσι, η Νέα Δημοκρατία εισήγαγε γενική αρχή ψηφιακού μετασχηματισμού στο καταστατικό της. Ο Αλέξης Τσίπρας ανέφερε στην πρώτη συνεδρίαση της νεοεκλεγείσας ΠΓ του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ ότι “ένα από τα στοιχήματά μας πρέπει να είναι η ψηφιοποίηση της οργανωτικής δουλειάς» Στο ίδιο κλίμα και το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ φαίνεται ότι εγκαινιάζει το «Ψηφιακό Κόμμα».
Ψηφιακός μετασχηματισμός (και) των πολιτικών κομμάτων, επομένως – και πως αλλιώς θα μπορούσε να είναι, άλλωστε, αφού ολόκληρη η κοινωνία βρίσκεται σε αντίστοιχη διαδικασία. Τι σημαίνει όμως ακριβώς αυτό για τα πολιτικά κόμματα; Τι ακριβώς περιλαμβάνει το «ψηφιακό» πολιτικό κόμμα;
Αλλάζει η επικοινωνία με το κόμμα
Στο πιο απλό, βασικό επίπεδο το ψηφιακό πολιτικό κόμμα χρησιμοποιεί και τις νέες ψηφιακές δυνατότητες ως μέσο επικοινωνίας με τα μέλη του. Από τη στιγμή που καθένας μας πλέον διαθέτει διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail), γιατί να μην εκμεταλλευτούν και αυτή τη δυνατότητα επικοινωνίας τα πολιτικά κόμματα; Άλλωστε, και φθηνότερο από την τηλεφωνική επικοινωνία είναι, αλλά και, ίσως, αποτελεσματικότερο, αφού, εφόσον ανοιχτεί, ένα e-mail περιλαμβάνει πολύ περισσότερη πληροφορία από ένα απλό τηλεφώνημα (ή και sms).
Από κει και πέρα, όμως, οι ερωτήσεις γίνονται περισσότερες από τις απαντήσεις. Έστω ότι παραμένουμε στο χώρο της αποστολής e-mail. Πόσα e-mail; Δηλαδή, πόσο συχνά πρέπει να αποστέλλονται; Με συχνότητα δέκα την ημέρα ή ένα την εβδομάδα; Από ποιους; Από το κόμμα μόνο ή και από τους υποψηφίους του; Αν και από τους υποψηφίους του κόμματος, από ποιους ακριβώς – εκλεγμένους ή και μη; Με τι περιεχόμενο; Αμιγώς οργανωτικό, δηλαδή ενημερωτικό για δράσεις του κόμματος; Ή και επιμορφωτικό, για πολιτικές θέσεις και προτάσεις; Τέλος, με δυνατότητα διαλόγου ή μη; Δηλαδή, τα e-mail του κόμματος μπορεί να λάβουν απάντηση; Και αν ναι, με τι δυνατότητες συνέχισης (follow-up);
Το e-mail όμως τελικά είναι η πιο απλή παράμετρος ενός ψηφιακού κόμματος. Το ερώτημα είναι, επηρεάζει ένα πολιτικό κόμμα ο ψηφιακός μετασχηματισμός σε βαθύτερο επίπεδο;
Ο λόγος ύπαρξης ενός πολιτικού κόμματος είναι ο σχηματισμός κυβέρνησης (ή, έστω, η συμμετοχή του σε αυτή), και αυτό προφανώς δεν αλλάζει ούτε στον ψηφιακό κόσμο. Αυτό που ενδεχομένως όμως αλλάζει είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτής της αποστολής.
Αρχικά επηρεάζονται τα μέσα που διαθέτει ένα πολιτικό κόμμα. Όπως είδαμε, σε πρώτο επίπεδο τα μέσα επικοινωνίας με τα μέλη του αυξάνονται κατά μερικές πλατφόρμες παραπάνω. Εξίσου όμως αυξάνονται και οι δυνατότητες της επικοινωνίας. Το μήνυμα πλέον γίνεται αναλυτικότερο – αλλά και κεντρικά ελεγχόμενο με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Με άλλα λόγια, είναι άλλο πράγμα «ινστρούκτορες» να εκπαιδεύονται από το κόμμα και μετά να τους ανατίθεται η διάδοση των ιδεών του σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, και εντελώς άλλο να μιλά το κόμμα απευθείας σε καθένα από τα μέλη του. Αποκόπτοντας τους μεσάζοντες/πολιτικούς καθοδηγητές (που πλέον πρέπει να βρουν άλλον ρόλο), το κόμμα αποκτά δυνατότητα της προσωποποιημένης επαφής που στο παρελθόν μόνο σε μικρές, καλά οργανωμένες ομάδες ήταν δυνατή.
Νέος ρόλος για τις τοπικές οργανώσεις
Η εξαφάνιση της απόστασης μεταξύ κεντρικού κόμματος και μέλους έχει ιδιαίτερη σημασία – ίσως όμως αμφιλεγόμενη αξία. Η σημερινή δομή των κομμάτων, όπως όλοι γνωρίζουμε, εκτός από πολιτικούς καθοδηγητές («ινστρούκτορες») βασίζεται στην τοπική οργάνωση. Κάθε κόμμα λειτουργεί μέσω τοπικών οργανώσεων σε επίπεδο δήμου ή κοινότητας – μάλιστα, όσο περισσότερες τόσο καλύτερα. Αν όμως το κόμμα κεντρικά μπορεί να επικοινωνεί απευθείας με τα μέλη του, ο ρόλος των τοπικών οργανώσεων οφείλει να επαναξιολογηθεί. Όχι ότι αυτό σημαίνει ότι η αξία τους μειώθηκε. Ίσα ίσα, αν κάτι μας δίδαξε η διετής πανδημία είναι ότι η τοπική παρουσία σε χώρους εργασίας, αίθουσες διδασκαλίας και σε συναντήσεις είναι ανεκτίμητη. Ο ρόλος των τοπικών οργανώσεων των κομμάτων σε περιβάλλον ψηφιακού μετασχηματισμού αλλάζει – δεν μειώνεται.
Επηρεάζεται άραγε η ίδια η αποστολή ενός πολιτικού κόμματος από την ψηφιακή κατάσταση; Βασικά, όπως είδαμε, όχι, αφού η κατάκτηση της εξουσίας παραμένει ο βασικός στόχος του. Όμως και πάλι τα ποιοτικά στοιχεία επηρεάζονται. Αρχικά η ίδια η έννοια της εξουσίας, ειδικά της άσκησής της, έχει αλλάξει. Τα κέντρα εξουσίας πλέον βρίσκονται εντός, αλλά και εκτός της χώρας. Οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες είναι το προτιμώμενο όργανο δράσης τους – με απλά λόγια, χωρίς το ίντερνετ ούτε για παγκοσμιοποίηση θα μιλούσαμε ούτε για έναν πολύ-πολικό κόσμο, όπου κανόνες παράγουν όχι μόνο εθνικές κυβερνήσεις αλλά και μεγάλες εταιρείες, διεθνείς οργανισμοί, μεγάλα think tanks κ.α. Οι ψηφιακές τεχνολογίες είναι το συγκολλητικό υλικό όλων αυτών – και ένα πολιτικό κόμμα δεν μπορεί να αγνοήσει αυτό το γεγονός. Η εκπαίδευση και η εξοικείωση των στελεχών και των υποψήφιών του είναι το πρώτο, προφανές σημείο δράσης. Η ενεργή συμμετοχή του, ανεξαρτήτως αν βρίσκεται στην κυβέρνηση ή στην αντιπολίτευση, στο νέο, παγκοσμιοποιημένο ψηφιακό περιβάλλον είναι το δεύτερο, αφού είναι βέβαιο ότι, μόλις με το καλό βρεθεί στην εξουσία, οι διεθνείς και εγχώριες συμμαχίες θα είναι το πρώτο που θα αναζητήσει.
Το δεύτερο που αλλάζει αφορά την έμμεση αποστολή των κομμάτων, τη διατήρηση δηλαδή της εξουσίας, μόλις ίσως σταθούν τυχερά και την αποκτήσουν. Αποφεύγοντας να απαντήσω εδώ τη βασική ερώτηση αν το πολιτικό κόμμα έχει μονή ή διπλή αποστολή (παραγωγή πολιτικών ιδεών και εκπόνηση πρακτικών πολιτικών, ή μόνο το δεύτερο), γεγονός παραμένει ότι τα μέσα διατήρησης της εξουσίας άλλαξαν. Αυτό δεν αφορά μόνο τα τεχνικά μέσα (online πλατφόρμες και τα σχετικά) αλλά και τα ουσιαστικά. Η δυνατότητα στοχοθέτησης όλου του πληθυσμού (granularity), ανεξαρτήτως πόσοι τελικά πράγματι θα πάνε στην κάλπη, αυξάνει τις δυνατότητες, αλλά και δημιουργεί ηθική υποχρέωση, για τα κόμματα. Το μήνυμά τους, είτε σε επίπεδο ιδέας ή συγκεκριμένης πολιτικής, οφείλει να λάβει υπόψη του όλους – και ενδεχομένως να διαφοροποιηθεί ανά περίπτωση, αν κριθεί σκόπιμο.
Υπάρχουν προβλήματα, ή μόνο προκλήσεις και νέες δυνατότητες, για ένα ψηφιακό κόμμα; Προφανώς και υπάρχουν, με επιτακτικότερο αυτό της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων. Παρότι ένα κόμμα εξορισμού επεξεργάζεται προσωπικά δεδομένα για την εκπλήρωση της αποστολής του (πως αλλιώς;), το ψηφιακό πολιτικό κόμμα αυτονόητα μπορεί, και ίσως και να πρέπει, να επεξεργάζεται περισσότερα δεδομένα από ό,τι στο παρελθόν. Όλα άλλωστε όσα σημειώθηκαν παραπάνω προϋποθέτουν τον σχηματισμό ακριβέστερης εικόνας των μελών τους, η οποία μόνο μέσω της εκτεταμένης επεξεργασίας μπορεί να επιτευχθεί. Συνεπώς, ο ψηφιακός μετασχηματισμός πάει χέρι-χέρι με αυξημένες επεξεργασίες προσωπικών δεδομένων. Είναι όμως σε αυτό ακριβώς το σημείο που η νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα (στην Ευρώπη τουλάχιστον) θέτει όρια. Άλλωστε, τα πολιτικά φρονήματα είναι «ευαίσθητα» προσωπικά δεδομένα, σύμφωνα με τη βασική διάκριση του νόμου, συνεπώς τα μέτρα προστασίας οφείλουν να είναι αυξημένα. Η ψηφιοποίηση των πολιτικών κομμάτων δεν επιτρέπεται να γίνει σε βάρος, τελικά, των μελών και των ψηφοφόρων τους.
Η συζήτηση για το ψηφιακό πολιτικό κόμμα είναι νέα και, για την ώρα, ανεξάντλητη. Η ανθρωπότητα άλλωστε ακόμα δεν συνήλθε πλήρως ούτε από το σοκ του Brexit ούτε από την εκλογή Τραμπ – σημειώνοντας όμως εξίσου άλλωστε ότι και η εκλογή Ομπάμα αλλά και η πρώτη εκλογή Μακρόν στην εκμετάλλευση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών οφείλονται. Νομίζω ότι σε αυτό ακριβώς το σημείο βρισκόμαστε τώρα: Όσοι πολιτικοί «γνωρίζουν» από ψηφιακές τεχνολογίες τις εκμεταλλεύονται προς όφελός τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ωφελούνται τελικά και τα πολιτικά τους κόμματα ή, πολύ περισσότερο, οι αντίστοιχες κοινωνίες, όπως άλλωστε είναι και το ζητούμενο. Η μεταβατική περίοδος σύντομα θα περάσει, όπως άλλωστε σηματοδοτείται από την «επίσημη» υιοθέτηση των ψηφιακών τεχνολογιών από τα τρία μεγαλύτερα κόμματα της χώρας – μόλις, όμως, το 2022 (χωρίς, να σημειωθεί, αυτό να μας βγάζει εκτός ευρωπαϊκών πεπραγμένων, αφού παντού το ίδιο γίνεται). Για τη συνέχεια, προσωπικά μπορώ μόνο να ελπίσω ότι ο ρυθμός της αντίδρασης θα είναι αντίστοιχος με την ταχύτητα των εξελίξεων.
