Και δίνει τον τόνο στον υπόλοιπο πλανήτη.
Όσοι ασχολούμαστε με τη νομική ρύθμιση των ψηφιακών τεχνολογιών την περίοδο αυτή βρισκόμαστε σε απόγνωση: Η Κομισιόν τα τελευταία δύο-τρία χρόνια έχει βαλθεί να μας εξοντώσει, παρουσιάζοντας απανωτά νέα, βασικά νομοθετήματα σχεδόν σε όλους τους τομείς της ψηφιακής ζωής. Υπό άλλες συνθήκες, δηλαδή λίγα χρόνια πριν, καθένα τους θα ήταν αρκετό να μας απασχολεί για χρόνια. Τώρα, το επόμενο διαδέχεται το προηγούμενο με ρυθμό καταιγιστικό, και πριν καλά-καλά προλάβουν να οριστικοποιηθούν τα πρώτα ξεκινά η δημόσια διαβούλευση για τα επόμενα.
Εν τάχει, αναφέρομαι συγκεκριμένα (και στα αγγλικά, καθώς οι ελληνικοί τίτλοι δεν έχουν καμία σημασία για τους λόγους που θα εξηγήσω στη συνέχεια) στις Artificial Intelligence Act, Digital Markets Act, Digital Services Act, Data Governance Act, και στην Data Act, οι οποίες σήμερα είναι «τρέχουσες», ενώ πριν λίγο καιρό ολοκληρώθηκε η Cybersecurity Act και είμαστε εν αναμονή, τουλάχιστον, μιας European Cyber Resilience Act.
Καθένα από τα παραπάνω νομοθετήματα έχει εξαιρετικά φιλόδοξους στόχους. Η Artificial Intelligence Act θέλει να βάλει τους κανόνες για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Η Digital Markets Act θέλει να ρυθμίσει τις μεγάλες ιντερνετικές πλατφόρμες. Η Digital Services Act θέλει να ρυθμίσει τις σχέσεις μας στο ίντερνετ. Η Data Governance Act και η Data Act θέλουν να ρυθμίσουν τη χρήση και την πρόσβαση στις ψηφιακές πληροφορίες. Τα θέματα κυβερνοασφάλειας επιχειρούν να καλύψουν οι Cybersecurity Act (καθώς και η NIS2 Οδηγία) και, στο άμεσο μέλλον, η European Cyber Resilience Act.
Η παραπάνω εξέλιξη, που για τους λόγους αυτής εδώ της ανάλυσης θα την εκλάβω σαν μια, ενιαία πολιτική απόφαση της Ευρώπης να ρυθμίσει την ψηφιακή ζωή, έχει σημαντικότατες συνέπειες για την ίδια την Ευρώπη, για καθένα από τα Κράτη-Μέλη, για καθέναν από εμάς ατομικά, καθώς και για ολόκληρο τον πλανήτη.
Οι συνέπειες για τις μη-ευρωπαϊκές χώρες
“Οι Ευρωπαίοι τολμούν να βάλουν πρώτοι κανόνες εκεί που δεν έχουν τολμήσει ούτε οι Αμερικανοί, ούτε οι Κινέζοι”
Ας ξεκινήσουμε από τον πλανήτη, δηλαδή τις τρίτες, μη-ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό που είναι κοινό σχεδόν σε όλα τα παραπάνω νομοθετήματα είναι ότι είναι τα πρώτα στον τομέα τους. Δηλαδή, τα θέματα της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν τόλμησε κανένας νομοθέτης στον κόσμο να τα ακουμπήσει, ούτε καν σε ΗΠΑ και Κίνα όπου οι αντίστοιχες τεχνολογίες ανθούν. Το ίδιο και τις μεγάλες ιντερνετικές πλατφόρμες: Παρότι Αμερικανικής και Κινεζικής προέλευσης, ούτε η μία ούτε η άλλη κυβέρνηση δεν τόλμησε τους να βάλει κανόνες. Οι πρώτοι που το κάνουν είναι οι Ευρωπαίοι. Και, όπως είναι λογικό, οι κανόνες τους θα αποτελέσουν τελικά και τους παγκόσμιους κανόνες.
Αυτό το είδαμε να συμβαίνει ήδη με τον GDPR – τον Ευρωπαϊκό νόμο για τα προσωπικά δεδομένα. Το παράδειγμά του ακολούθησαν οι Κινέζοι (και οι Βραζιλιάνοι, οι Ινδοί, οι Ιάπωνες, οι Κορεάτες για να αναφέρω μόνο τους πιο πρόσφατους), και προσπαθούν να ακολουθήσουν οι Αμερικανοί. Στον τομέα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, τόσο κρίσιμο για την ψηφιακή ζωή, τον παγκόσμιο τόνο τον δίνει εδώ και χρόνια, επισήμως και επωνύμως, η Ευρώπη.
Οι συνέπειες για την Ευρώπη και τα κράτη-μέλη
Για την ίδια την Ευρώπη οι παραπάνω πρωτοβουλίες έχουν μεγάλη σημασία επειδή αποτελούν σημαντικά βήματα προς την ενοποίηση. Καθένα από τα νομοθετήματα αυτά είναι Κανονισμός – επομένως, όπως ο GDPR, ισχύει απευθείας στα Κράτη-Μέλη. Επίσης, καθένα από τα νομοθετήματα αυτά έχει εύκολα αναγνωρίσιμο όνομα – είναι δηλαδή, όπως και ο GDPR, «επώνυμα». Τέλος, ο συνδυασμός όλων αυτών των νομοθετημάτων ρυθμίζει ολόκληρη την ψηφιακή ζωή μας: ειδικά η Digital Services Act αφορά, ακριβώς όπως και ο GDPR, κάθε στιγμή της διαδικτυακής μας ζωής – δηλαδή, ίσως το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας μας. Συνεπώς, μόλις η διαδικασία ολοκληρωθεί καθένας μας για την ψηφιακή του ζωή θα αναφέρεται απευθείας στην Ευρώπη, και στον ευρωπαϊκό νόμο, και όχι στον εθνικό νόμο. Όπως ακριβώς σήμερα όλοι στην Ελλάδα αναφέρονται στον «GDPR» και, σχεδόν ποτέ, στον ΓΚΠΔ (τα ελληνικά αρχικά του) ή, πολύ λιγότερο, στον ελληνικό νόμο που τον «τοπικοποιεί», έτσι και στο μέλλον όλοι θα αναφερόμαστε απευθείας στο AI Act ή στο DSA. Οι συνέπειες αυτής της γλωσσικής αλλαγής για το ευρωπαϊκό πρότζεκτ είναι προφανείς.
Για τα Κράτη-Μέλη αυτή η βιασύνη της Ευρώπης να ρυθμίσει την ψηφιακή ζωή αποτελεί ταυτόχρονα πρόβλημα και λύση. Πρόβλημα, επειδή όπως είδαμε η Ευρώπη αφαιρεί από τα Κράτη-Μέλη τη δυνατότητα να νομοθετήσουν μόνα τους για την ψηφιακή ζωή. Αυτή όμως ακριβώς η διαπίστωση είναι ταυτόχρονα και λύτρωση γι αυτά: Ποιο κράτος άραγε θα είχε τις δυνάμεις και τις γνώσεις να νομοθετήσει για την Τεχνητή Νοημοσύνη μόνο του; Για την κυβερνοασφάλεια; Αλλά, ακόμα και αν το έκανε, τι σημασία θα είχε η νομοθεσία, πχ. για το Facebook από ένα μόνο ευρωπαϊκό κράτος; Απολύτως καμία – όπως πρόσφατα αναγκάστηκε να διαπιστώσει η Αυστραλία. Όμως ολόκληρη η Ευρώπη έχει άλλο ειδικό βάρος – όπως επανειλημμένα αναγκάστηκαν να διαπιστώσουν η Google, το Facebook ή η Microsoft.
Για τους Ευρωπαίους, για καθέναν από εμάς, η ευρωπαϊκή νομοθεσία μόνο καλό κάνει. Όταν ολοκληρωθούν οι διαδικασίες οι Ευρωπαίοι θα έχουν το αποτελεσματικότερο και καλύτερο ρυθμιστικό πλαίσιο στον κόσμο για την ψηφιακή ζωή. Θα είναι οι μόνοι των οποίων η διαδικτυακή ζωή θα προστατεύεται. Όπως ακριβώς είναι οι μόνοι με τόσο αποτελεσματικό και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, μέσω του GDPR, το ίδιο θα συμβεί και με τις υπόλοιπες ψηφιακές τεχνολογίες που μας κατακλύζουν.
Ακόμα σημαντικότερο όμως για καθέναν μας είναι το γεγονός ότι ο Ευρωπαϊκός τρόπος ψηφιακής ζωής βάζει τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Αυτή είναι η βασική αρχή της Ευρωπαϊκής Διακήρυξης για τα Ψηφιακά Δικαιώματα, που εκδόθηκε μόλις τον Ιανουάριο και που όμως θα αποτελέσει την βασική πολιτική προσέγγιση της Ευρώπης για τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Η τοποθέτηση του ανθρώπου στο επίκεντρο έχει μεγάλη σημασία: Η Ευρώπη δεν βάζει το παγκόσμιο τεχνολογικό προβάδισμα ή τη μεγιστοποίηση του κέρδους από τις ψηφιακές τεχνολογίες στο επίκεντρο, αλλά τον άνθρωπο.
“Η Ευρώπη επιλέγει να δώσει προτεραιότητα στον άνθρωπο, θυσιάζοντας την τεχνολογική πρωτοκαθεδρία και το κέρδος. Κανείς δεν μπορεί να τα έχει όλα”
Τελικά, επομένως, το παγκόσμιο τρί-πολο επιβεβαιώνεται για μια ακόμα φορά: Οι ΗΠΑ έχουν την τεχνολογία, η Κίνα τα χρήματα, και η Ευρώπη βάζει τους κανόνες. Αυτός είναι ο Ευρωπαϊκός τρόπος ψηφιακής ζωής, οι κανόνες που βάζουν πρώτο τον άνθρωπο. Οι κανόνες αυτοί δεν μπορεί παρά να βρίσκονται μέσα σε νόμους, και μάλιστα αυστηρούς –οτιδήποτε διαφορετικό απλά δεν λειτουργεί. Αν με ρωτήσετε, είμαι χαρούμενος με αυτή την εξέλιξη. Όχι τόσο λόγω προσωπικού συμφέροντος (νομικός είμαι, τι άλλο θα έλεγα;;) αλλά κυρίως επειδή αφενός πιστεύω ότι η Ευρωπαϊκή προσέγγιση είναι η σωστή για τον άνθρωπο και επειδή αφετέρου πιστεύω ότι, για δομικούς λόγους, ο ανταγωνισμός με τις ΗΠΑ και Κίνα στα δικά τους πεδία είναι καταδικασμένος – όσο καταδικασμένες είναι και αυτές αν προσπαθήσουν να παράξουν κανόνες για όλους. Φυσικά φαντάζομαι ότι υπάρχουν πολλοί που θα διαφωνούσαν μαζί μου, όπως έχουν κάθε δικαίωμα να κάνουν – αυτή είναι άλλωστε η ουσία της δημοκρατίας, η οποία, ας μην ξεχνάμε, είναι μια άλλη ρυθμιστική προσφορά της Ευρώπης στην ανθρωπότητα.
