Τα δύο άκρα, εκείνοι που πιστεύουν ότι τα data είναι πανάκεια και εκείνοι που επιλέγουν να τα αγνοούν. Μπορεί να έχει κάποια πλευρά δίκιο;
Ας μου συγχωρεθεί ο τίτλος, παρακαλώ. Ομολογουμένως, δεν διεκδικεί δάφνες κοσμιότητας ή ευγένειας. Στόχο όμως έχει να εκθέσει δύο άκρα, δύο διαφορετικές σύγχρονες φιλοσοφίες αντιμετώπισης της ζωής. Αν τελικά επιτραπεί σε κάποια από τις δύο να επικρατήσει πλήρως, τα αρνητικά της αποτελέσματα θα μας επηρεάσουν όλους.
Τα δύο άκρα
Από τη μια μεριά βρίσκονται οι data idiots. Ο όρος είναι νέος, όμως οι γερμανόφωνοι φίλοι θα με καταλάβουν καλύτερα, αφού στα γερμανικά υπάρχει εδώ και δεκαετίες (ίσως και αιώνες) ο όρος Fachidiot. Με αυτόν τον, μειωτικό, όρο οι Γερμανοί εννοούν εκείνον που είναι ειδικός σε έναν τομέα όμως σκόπιμα αγνοεί όλους τους άλλους. Ακόμα πιο χρήσιμα όμως τον εξηγούν οι αγγλοσάξωνες, που φαίνεται ότι, έμμεσα, τον έχουν υιοθετήσει: Σύμφωνα με το Collins Dictionary, πρόκειται για έναν ειδικό στον τομέα του, που όμως φορά παρωπίδες απέναντι σε πολύ-επίπεδα προβλήματα.
Φυσικά, η έμφαση εδώ είναι στο «φορά παρωπίδες». Δεν του τις φόρεσαν, ούτε αδυνατεί να τις βγάλει. Επιλέγει να τις διατηρεί και να τις εφαρμόζει στην καθημερινότητά του. Ο Fachidiot είναι ένας ειδικός που νιώθει πιθανότατα περήφανος και πάντως σίγουρα αυτάρκης μέσα στην ειδικότητά του, αρνούμενος να αντιληφθεί την πολυσύνθετη πραγματικότητα γύρω του. Ακόμα χειρότερα, αρνούμενος να παραδεχτεί ότι άλλοι Fachidiot γύρω του έχουν λόγο ύπαρξης.
Αν, επομένως, ο Fachidiot είναι ένας ειδικός που επιλέγει να φορά παρωπίδες έξω από τον τομέα του, προτείνω ο data idiot να είναι εκείνος που γνωρίζει πολύ καλά να διαβάζει και να επεξεργάζεται δεδομένα (data) όμως φορά παρωπίδες στο γεγονός ότι τα προβλήματα γύρω του είναι πολύ-επίπεδα. Προσπαθεί να εφαρμόσει την ανάλυση δεδομένων για να καταλάβει και να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζει ο άνθρωπος και η ανθρωπότητα σήμερα. Αγνοεί τις υπόλοιπες επιστήμες, κυρίως τις κοινωνικές, όποτε αυτές δεν στηρίζονται σε «εμπειρικά» δεδομένα και σε σύνθετους πίνακες ανάλυσης.
Από την άλλη μεριά βρίσκονται οι αρνητές των δεδομένων, οι σύγχρονοι Λουδίτες. Επιλέγουν να αγνοήσουν ότι η ανθρωπότητα εδώ και λίγα χρόνια βελτίωσε πέρα από κάθε φαντασία τη δυνατότητά της αυτοματοποιημένης επεξεργασίας δεδομένων. Υπολογισμοί που πριν λίγο καιρό ήταν ανήκουστοι τώρα γίνονται σε δευτερόλεπτα, με το πάτημα ενός πλήκτρου. Ταυτόχρονα, η ψηφιοποίηση όλων των δεδομένων της ανθρωπότητας σύντομα θα ολοκληρωθεί. Είναι μια διαδικασία εξίσου πρόσφατη, με παλινδρομήσεις και εντάσεις, που όμως, αφού επιτεύχθηκε κοινή, πανανθρώπινη συναίνεση ότι είναι σκόπιμη, σιγά σιγά ολοκληρώνεται.
Ο συνδυασμός νέων εργαλείων υπολογισμού και πολλών ψηφιακών δεδομένων (σε μια σχέση κότας-αυγού) οδηγεί σε ανατροπή του μοντέλου λήψης αποφάσεων για την ανθρωπότητα. Δεν νοείται πλέον απόφαση που να μην υποστηρίζεται από δεδομένα.
Όσοι λοιπόν επιμένουν να αποφασίζουν αγνοώντας τα δεδομένα δικαιούνται τον χαρακτηρισμό «it’s the data, stupid!» από όλους τους υπόλοιπους. Η έκφραση αυτή είναι συνώνυμο πλέον για κάτι το αυτονόητο και απλό. Ξεκίνησε από την, επιτυχημένη, προεκλογική εκστρατεία του Κλίντον τη δεκαετία του 1990 (it’s the economy, stupid), και τώρα πλέον έχει βρει ευρύτερη χρήση, όταν κάτι βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας όμως αρνούμαστε να το δούμε.
Από τη μια μεριά, επομένως, έχουμε τους data idiots, που πιστεύουν ότι τα data είναι πανάκεια. Από την άλλη μεριά έχουμε τους data stupid, που επιμένουν να τα αγνοούν.
Ποιος έχει δίκιο;
Προφανώς, κανείς από τους δύο. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Τα δεδομένα βοηθούν, αλλά δεν είναι πανάκεια. Μερικά παραδείγματα ίσως βοηθήσουν να γίνει αντιληπτό πόσο λάθος έχουν και οι μεν και οι δε.
Ένας data idiot θεωρεί ότι δεν χρειάζεται τους ειδικούς. Με τις γνώσεις που διαθέτει για την ερμηνεία ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων και την πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών θεωρεί ότι μπορεί να τους αντικαταστήσει. Έτσι, για παράδειγμα, αποφασίζει ο ίδιος για τη θεραπεία του, για το κείμενο των συμβάσεών του, για την προπόνησή του, για τη διατροφή του. Επιλέγει δηλαδή να αγνοήσει τη συμβουλή των ειδικών (γιατρών, νομικών, προπονητών, διατροφολόγων κα.) και να χαράξει τον δικό του δρόμο για την εύρεση της βέλτιστης γι αυτόν λύσης.
Από την άλλη μεριά, κάποιος data stupid αποφασίζει μόνο με το ένστικτο και τη διαίσθησή του, αγνοώντας τα δεδομένα. Είναι, για παράδειγμα, ο οδηγός που δεν χρησιμοποιεί το google maps ή άλλη αντίστοιχη εφαρμογή για να βρει την συντομότερη διαδρομή, αλλά εμπιστεύεται τις δικές του γνώσεις της πόλης ή της περιοχής του. Ή, ο ερασιτέχνης αθλητής που προπονείται χωρίς smartwatch. Ή, όποιος ασχολείται με τη μουσική ή το διάβασμα και δεν χρησιμοποιεί αλγόριθμους (του Spotify/apple music ή της amazon, αντίστοιχα) για να βρει νέες προτάσεις.
Ποιος από τους δύο βρίσκεται σε, ελαφρώς, καλύτερη θέση; Δύσκολο να το πει κανείς. Για να δώσω μια απάντηση ανέτρεξα στη διαφορά μεταξύ idiot και stupid. Αν και δυσδιάκριτη, φαίνεται ότι τελικά o stupid έχει περιθώρια βελτίωσης (επειδή τελεί σε stupor/λήθαργο, από τον οποίο μπορεί να ξυπνήσει) ενώ ο idiot βρίσκεται σε οριστική, τελική κατάσταση. Αυτή η περιγραφή νομίζω ταιριάζει και στην περίπτωσή μας, αφού ο data idiot είναι ειδικός στο ψηφιακό περιβάλλον που αυτάρεσκα θεωρεί ότι έχει βρει τη λύση για τα πάντα, ενώ ο data stupid απλά δεν γνωρίζει τι δυνατότητες υπάρχουν ήδη γύρω του. Ο δεύτερος αργά ή γρήγορα θα βελτιωθεί, ο πρώτος όμως όχι.
Που αφήνουν τα παραπάνω όλους εμάς, που βρισκόμαστε κάπου στη μέση μεταξύ των δύο αυτών άκρων; Οι περισσότεροι από εμάς εμπιστευόμαστε τα δεδομένα και είμαστε χαρούμενοι που υπάρχουν, όμως τελικά ακούμε τη γνώμη του γιατρού, του δικηγόρου, του προπονητή ή του διατροφολόγου μας. Μπορεί να κάνουμε μια αναζήτηση στο ίντερνετ, όμως δεν αμφισβητούμε τη γνώμη των ειδικών. Ο ρόλος μας επομένως είναι διπλός: αφενός να αφυπνίσουμε τους data stupid και αφετέρου να εξηγήσουμε στους data idiots. Το έργο μας αυτό είναι κρίσιμο, αφού αν δεν τα καταφέρουμε και επικρατήσουν τελικά ολοκληρωτικά είτε οι μεν είτε οι δε, τα αποτελέσματα θα τα νιώσουμε, και θα τα καταλάβουμε, όλοι μας.
