Οι ανισότητες δημιουργούν διαρκώς νέα χάσματα, εμποδίζοντας τις κοινωνίες να αναπτυχθούν με ηρεμία και συνοχή.
Νομίζω πως ένα από τα πιο εμπνευσμένα motto όλων των εποχών, και χαρακτηριστικό για το θέμα των ανισοτήτων, είναι το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα» (Liberte, Egalite, Fraternite). Σε όλη την υφήλιο σήμερα μοιάζει σαν να χωριζόμαστε σε ομάδες αντιπάλων και όχι αδελφών! Αρκεί να σκεφθείτε -με διαφορετική ματιά- τι γίνεται στο Καζακστάν, που οι άνθρωποι επαναστατούν για τα δικαιώματά τους και κατά της απόλυτης φτώχειας. Αν δεν σας αρκεί αυτό, επισκεφθείτε το global map του Carnegie Endowment, για να δείτε πόσες έκρυθμες καταστάσεις και διαδηλώσεις συμβαίνουν ‘live’.
Από τις διαδηλώσεις στην Αυστραλία κατά των ελλιπών μέτρων της κυβέρνησης για τις φωτιές, έως το Αφγανιστάν όπου λίγοι αντιφρονούντες ξεσηκώνονται κατά των Ταλιμπάν, ο κόσμος βρίσκεται σε αναβρασμό. Ο λόγος; Ζούμε στην εποχή των ανισοτήτων.
Δηλαδή, ζούμε καθημερινά, οι ενήλικες και τα παιδιά μας, αντιμετωπίζοντας άνισες «ευκαιρίες ζωής» ως άτομα-μέλη της ίδιας κοινωνίας. Ξέρουμε και συζητούμε τις ανισότητες (τις λέμε αδικίες, ενώ είναι μακροχρόνια έλλειψη θεσμών και πολιτικών ισότητας) που βιώνουμε και μαθαίνουμε σε πολλούς τομείς και θέματα: δικαιοσύνη, υγεία, εκπαίδευση, εισόδημα, ισότητα και πρόσβαση στη Δημοκρατία και τα δικαιώματα που έπρεπε να δίνει σε όλους.
“Δεν υπάρχει τίποτα πιο άνισο από την ίση μεταχείριση των άνισων. (Ισότητα & δικαιοσύνη) – Αριστοτέλης”
Οι διακρίσεις κατά του ατόμου, ή κατά κοινοτήτων ανθρώπων ομοειδών χαρακτηριστικών, αλλά και εκείνες που συναντούμε στα θεσμικά επίπεδα κάθε κοινωνίας είναι διαρκώς αυξανόμενες. Φυλή και ρατσισμός. Κοινωνική τάξη και εισόδημα. Φύλο και σεξουαλικότητα. Θρησκεία και φανατισμός. Πρόσβαση των ΑΜΕΑ στις πόλεις και στο δημόσιο χώρο. Προστασία του πρασίνου και ψυχικές ασθένειες. Βιώσιμη ανάπτυξη και καθυστέρηση ανάπτυξης. Όλα συνδέονται και γεννούν νέες ανισότητες.
Οι πιο σημαντικές κοινωνικές ανισότητες που απασχολούν τις κυβερνήσεις και έχουν δημιουργήσει αναταράξεις στην υφήλιο είναι πέντε ειδών: ανισότητα πλούτου και μέσων ζωής, ανισότητα διαχείρισης ανθρώπων και των δικαιωμάτων τους (πχ. μετανάστευση, gender pay gap), ανισότητα πολιτικών δικαιωμάτων (δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι για όλους, διαφάνεια και διαβουλεύσεις διακυβέρνησης κ.λπ), ανισότητα πρόσβασης σε μια καλή ζωή και καλές κοινωνικές υπηρεσίες και η (πιο πρόσφατη) ανισότητα της ψηφιακής γνώσης.
Τι μας κοστίζουν οι ανισότητες;
Οι ανισότητες και τα αποτελέσματά τους συνεπάγονται υψηλό οικονομικό, δημοσιονομικό, κοινωνικό και ηθικό κόστος. Πολλές φορές θεωρείται πως η άνιση κατανομή του εισοδήματος αφορά περισσότερο τον τρίτο κόσμο, αλλά μια έκθεση των Ηνωμένων εθνών έρχεται να επιβεβαιώσει πως το φαινόμενο έχει ένταση σε ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Κίνα!
Το δημοσιονομικό κόστος είναι πρώτο. Κάθε χρόνο μεταφέρεται από τις κυβερνήσεις ένα μεγάλο εθνικό εισόδημα σε όσους έχουν ανάγκη, αλλά χωρίς να φτιάχνονται μόνιμοι κανόνες, υποδομές και πολιτικές. Το αποτέλεσμα είναι πως «όσοι έχουν ανάγκη» παραμένουν για πάντα εκεί. Και αν οι κυβερνήσεις δεν έχουν σταθερά και αυξανόμενα έσοδα κάθε χρόνο; Τότε τι θα γίνει με όσους έχουν ανάγκη, αν παράλληλα γερνά και δεν παράγει ικανά η κοινωνία;
Το δεύτερο κόστος είναι το ιδιωτικό οικονομικό. Η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγεία δεν είναι ίδια για όλους, και μάλλον είναι ανισόρροπα ακριβή. Γιατί πρέπει ένας γονιός -για να νιώθει πως θα πάρει καλή εκπαίδευση το παιδί του- να πληρώνει ένα ιδιωτικό σχολείο; Γιατί πρέπει μια σπάνια ασθένεια να υπόκειται στα βασανιστήρια των επιτροπών υγείας, εγκρίσεις και γραφειοκρατία; Ούτε αυτά έχουν μπει σε σταθερές νόρμες και πολιτικές. Ίσως, όταν κάποιος τρώει πανάκριβο brunch στο κέντρο της Αθήνας, δεν σκέφτεται τα κοινωνικά προβλήματα γύρω του, όμως αυτά δεν παύουν να υφίστανται.
Το κόστος των ανισοτήτων επιβαρύνει την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή, διατηρεί τις κοινωνίες σε μόνιμη διαρθρωτικά υψηλή ανεργία (ή χειρότερα, υποαπασχόληση), απομακρύνει ταλαντούχους νέους που μεταναστεύουν, και συνεισφέρει στην εγκληματικότητα. Οι πίνακες της OurWorldData για τις ανισότητες είναι αποκαλυπτικοί.
Πολύπλευρες συνέπειες
Έπρεπε να περάσει η υφήλιος μια χρηματοοικονομική, μια μεταναστευτική, μια πολιτική και μια πανδημική κρίση (2008-2021), για να συνειδητοποιήσει και να παραδεχτεί ακόμη και η Wall Street, στις εκθέσεις Global risks, πως οι ανισότητες είναι πρόβλημα για την οικονομία. Γιατί παρατηρούν διαρκώς αυξανόμενα:
- Εξάντληση πλουτοπαραγωγικών πηγών, εκμετάλλευση αδύνατων κρατών.
- Οικονομική μετανάστευση εξαιτίας πολέμων ή φτωχοποίησης.
- Εργατικό δυναμικό σε έλλειψη, ακριβότερα προϊόντα, αλλοίωση εθνικών οικονομιών, μετακίνηση από χώρα σε χώρα.
- Κλιματική κρίση, όπου κανείς δεν φαίνεται διατεθειμένος να επενδύσει όσο πρέπει.
- Κλιματική κρίση, που φτωχοποιεί και αδικεί εθνικούς πληθυσμούς.
- Έλλειψη θεσμών διαφάνειας και δημοκρατίας.
- Η ανισότητα είναι μόνιμη -σε κάθε έκφανση της ζωής- για τις γυναίκες.
- Έλλειψη λογοδοσίας από κρατικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες και λειτουργούς.
- Κακή ποιότητα εκπαίδευσης, ασύγχρονη με τις μεγάλες αλλαγές.
Οι κοινωνίες καινοτομούν και πρωτοπορούν. Τι αφήνουν πίσω;
Όσο η καινοτομία μας εντυπωσιάζει, τόσο ο κοινωνικός αντίκτυπος που αφήνει είναι μεγάλος. Έχουμε ξαναγράψει για την εποχή που έρχεται των cashless σούπερ μάρκετ και λιανικών σημείων πώλησης. Οι άνεργοι αυτοί ταμίες τι θα γίνουν;
Οι σύγχρονες μορφές ψηφιακών υπηρεσιών υγείας αυξάνονται και τα beta cases μετατρέπονται σε εταιρίες και κανονικές υπηρεσίες. Εκείνο το μέρος του πληθυσμού που δεν είναι εξοικειωμένο με τη χρήση τεχνολογίας, πώς εντάσσεται και εξυπηρετείται; Κοινωνική συνοχή, άλλο ένα σύγχρονο ζητούμενο.
Κοινωνίες που προχωρούν (φαινομενικά μπροστά) και αφήνουν αδούλευτο το ναρκοπέδιο των ανισοτήτων είναι καταδικασμένες να ζουν …από τύχη. Τα κινήματα (Occupy Wall Street, Black Lives Matter, MeToo) -που μάθαμε από τα social media, μας εντυπωσίασαν και προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε- αποτελούν και αυτά μια απόδειξη του κόστους των ανισοτήτων της φυλής, της διαβίωσης, της παραβίασης δημοκρατικών και προσωπικών ελευθεριών.
“Έχω ένα όνειρο, ότι μια μέρα, στους κόκκινους λόφους της Γεωργίας, οι γιοι πρώην σκλάβων και οι γιοι πρώην ιδιοκτητών σκλάβων θα καθίσουν δίπλα-δίπλα στο τραπέζι της αδελφοσύνης – Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ”
Είναι παντού γύρω μας οι ανισότητες
Γιατί μια γυναίκα με σημαντική διοικητική ευθύνη πληρώνεται λιγότερο; Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί δύο ιδίων αρμοδιοτήτων διευθυντικά στελέχη, άνδρας και γυναίκα, πληρώνονται με μια διαφορά 20-30% μεταξύ τους. Θεωρείται από τους κοινωνιολόγους ως ένας μακροχρόνιος ρατσισμός που αναπαράγεται σαν πρότυπο, χωρίς κανείς να μπορεί πειστικά να το εξηγήσει.
Ποιες είναι οι κατάλληλες αμοιβές της εργασίας; Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Απρίλιο του 2017 ασχολήθηκε με τις εισοδηματικές ανισότητες, ορίζοντας πως όλοι έχουν δικαίωμα σε ίσες ευκαιρίες. Σαν καλή έκθεση ιδεών έμεινε εκεί. Οι συλλογικοί φορείς των βιομηχανιών, επιμελητήρια και κυβερνήσεις δεν έθεσαν κανόνες και όρια. Οι κοινωνικοί εταίροι όταν διαπραγματεύονται, συζητούν ελαφρύνσεις και φορολογία, αλλά ποτέ τον εργαζόμενο. Αυτό δεν σημαίνει πως αυτόματα όλα έπρεπε να οδηγούν σε αυξήσεις, αλλά δεν υπάρχει σε κανένα industry κάποιο benchmark αμοιβών σε συσχέτιση με τις ειδικεύσεις. Απουσίες, που δυστυχώς αφορούν το σημαντικότερο παραγωγικό παράγοντα της επιχείρησης, τον άνθρωπο.
Πόσο πρέπει να είναι το χαμηλό εισόδημα και η ενίσχυσή του; Η οικονομική κρίση και μετέπειτα ύφεση στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, όπως Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία έχει προκαλέσει μόνιμες ανισότητες στην κατανομή των εισοδημάτων. Ο κοινωνικός και πολιτικός διάλογος δεν έχει οδηγηθεί πουθενά, για να προστατευθεί πραγματικά το εισόδημα των νοικοκυριών που ζουν σε ανέχεια. Δεν υπάρχουν δεδομένα; Δεν τους γνωρίζουν οι κυβερνήσεις; Δεν έχουν προτεραιότητα κοινωνικής αρωγής; Ό,τι και αν συμβαίνει οι ομάδες που δεν στηρίζονται, λείπουν από την παραγωγική διαδικασία, και τροφοδοτούν συνθήκες κοινωνικής αναταραχής και έντασης.
Πόσο άνισος είναι ο κόσμος για τα παιδιά; Η πρόσφατη έκθεση της Unicef διαπιστώνει πως στις 41 χώρες του ΟΟΣΑ οι κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των παιδιών -ακόμα και στις πιο πλούσιες χώρες- εντείνονται. Μπορεί να ζουν στις ίδιες πόλεις και να έχουν πρόσβαση στις ίδιες υπηρεσίες, αλλά έχουν τεράστιες ανισότητες στο εισόδημα, στις σχολικές επιδόσεις, στην κατάσταση της υγείας τους, ακόμη και στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση (463 εκατ. παιδιά σε όλη την υφήλιο δεν είχαν πρόσβαση σε εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση στο πρώτο κύμα της πανδημίας). Το 10% των παιδιών ζει σε νοικοκυριά που έχουν στη διάθεσή τους λιγότερο από το μισό του μέσου εθνικού εισοδήματος. Μεγάλο πεδίο έρευνας για όποιον συσχετίσει τους κινδύνους κακής μόρφωσης, ψυχικής υγείας, λανθασμένων προτύπων ζωής και εγκληματικότητας με τις κοινωνικές ανισότητες.
Πως μου δίνουν κατάλληλα εργαλεία οι σπουδές μου; H εκπαίδευση ήταν πάντα συνδεδεμένη με την κοινωνική κινητικότητα και το πανεπιστημιακό πτυχίο ήταν το μέσο πρόσβασης σε επαγγέλματα υψηλού κύρους. Με τις αλλαγές που συμβαίνουν σε ολόκληρο τον κόσμο η εκπαίδευση παίρνει αφενός νέες μορφές, και αφετέρου το καλύτερο και αποδοτικότερο μέρος της είναι ακριβό (ακριβά πανεπιστήμια, σεμινάρια και πιστοποιήσεις).
Από που να ενημερώνομαι; Ναι, ακόμη και αυτό το δικαίωμα κρύβει ανισότητες. Μπορεί να συζητούμε την ελευθεροτυπία στην Τουρκία, που δείχνει λογοκρισία, διώξεις και φυλακίσεις, αλλά μην πάμε μακριά. Στο 2021, η Ελλάδα βρέθηκε στη θέση Νο70 (από 65 που ήταν…) στον παγκόσμιο δείκτη των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα. Αν δεν σας αρέσει ο δείκτης, σκεφτείτε πως κάθε μέσο ενημέρωσης που διαβάζουμε στη χώρα μας είναι 4ο από το τέλος σε σύγκριση με τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άντε, είμαστε καλύτερα από τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία του δημοκράτη κ. Ορμπάν). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο 2020 δήλωσε ανησυχία για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης μιας και οι δημοσιογράφοι αντιμετωπίζουν βία, παρενοχλήσεις και πιέσεις.
Aντέχει η επιχείρησή μου στην παγκοσμιοποίηση; Η παγκόσμια οικονομία διαρκώς θέτει νέα, υψηλότερα standards, που μας οδηγεί σε αλλαγές και βελτιώσεις σε ό,τι κάνουμε. Η Amazon θέλει μόλις 45 λεπτά της ώρας, από τη στιγμή που πατάμε «Place Order» έως τη φόρτωση του δέματος στο φορτηγό. Μέσα σε αυτό το χρόνο γίνεται η επεξεργασία της αγοράς, η εύρεση του προϊόντος, η μεταφορά του στο σταθμό διακίνησης, η συσκευασία, το σκανάρισμα κωδικών και η τελική ετικέτα στο δέμα πριν φύγει. Τι ανισότητες δημιουργεί λοιπόν (στους υπόλοιπους εμπόρους) η έλλειψη τεχνογνωσίας, η απουσία επαγγελματισμού και η μικρή πρόσβαση σε κεφάλαια δανεισμού;
Μπορώ να διατηρώ νομότυπα μια επιχείρηση-πρότυπο; Δεν θα δούμε ποτέ το θέμα αυτό στα πρωτοσέλιδα, αλλά είναι μεγάλη ανισότητα η δράση ποιοτικών επιχειρήσεων μαζί με όσους ανταγωνιστές φαλκιδεύουν τους κανόνες της αγοράς και κάνουν κακό σε όλους τους κοινωνικούς εταίρους. Φοροδιαφυγή, παραβίαση εργασιακών κανόνων, κακή εξυπηρέτηση πελάτη, ψιλά γράμματα είναι φαινόμενα που εισφέρουν σε μια κακώς εννοούμενη επιχειρηματικότητα. Πόσες και πόσες φορές εταιρίες που υπόσχονται Customer Experience (καλή εμπειρία του πελάτη) δεν εγγυώνται το προϊόν που πουλάνε ή καθυστερούν κατά εβδομάδες την παράδοσή του με delivery στο σπίτι ή το γραφείο μας;
Πουλάνε περισσότερο τα προϊόντα που ακολουθούν πρότυπα βιώσιμης ανάπτυξης; To πανεπιστήμιο NYU Stern δημοσίευσε το 2020 μελέτη που εξετάζει τις τάσεις αγοράς ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας. Όσοι επισκεφθείτε τη μελέτη στο link, που αφορά στις ΗΠΑ, θα δείτε πως (ώ, του θαύματος) τα προϊόντα που ακολουθούν πρότυπα βιώσιμης ανάπτυξης πουλάνε περισσότερο και πηγαίνουν καλύτερα εμπορικά. Όχι, δεν είναι μόδα, όπως έχουμε εξηγήσει, αλλά επειδή απαντούν στις ανησυχίες και τους φόβους των σύγχρονων καταναλωτών. Ξέρετε τι ανισότητες φέρνει αυτό στην οικονομία; Πως θα επενδύσουν σε νέα τεχνολογία, συστήματα και τρόπους παραγωγής μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις; Πως θα αποκτήσουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, οι επιχειρήσεις που βασανίζονται από μεγάλη φορολογία και από την κακοδαιμονία των παλιών μυαλών; Ποιος θα τις βοηθήσει, να μην καταρρεύσουν και μαζί τους οι κοινωνίες;
Είναι βέβαιο πως οι ανισότητες εμποδίζουν τις κοινωνίες μας να αναπτυχθούν με ηρεμία και συνοχή, που εγγυώνται πρόοδο για τους πολλούς. Οι ανισότητες δημιουργούν διαρκώς νέα χάσματα …οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά! Τροφοδοτούν ακραίες απόψεις και κοινότητες φανατικών, ενώ αποθαρρύνουν τον μέσο άνθρωπο από τη δημιουργία και την προσπάθεια. Ένα είναι σίγουρο, όλα αυτά είναι συνθήκες αναταραχής, μίσους και έντασης που δεν τα αντέχει η ανθρωπότητα στο νέο αιώνα και ανάμεσα στις τόσες πολλές αλλαγές.
