Αν τελικά υπηρεσίες όπως το Uber προκαλούν περισσότερη κίνηση και ρύπους, τότε τι πρέπει να γίνει για μια βιώσιμη κινητικότητα;
Η οικονομία του διαμοιρασμού είναι ευλογία για κάποιους, κατάρα για κάποιους άλλους. Ένα πράγμα όμως είναι σίγουρο: είναι η απόλυτη έκφραση της γενιάς μέσα στην εποχή της οποίας γεννήθηκε. Πρακτικά, αυτό σημαίνει δύο πράγματα: ότι θα βρίσκει οπαδούς μέσα στη διάρκεια «βασιλείας» της συγκεκριμένης γενιάς γιατί εξυπηρετεί τις ανάγκες της, και ότι μπορεί να δημιουργήσει μια θετική ή αρνητική αλλαγή στην επόμενη γενιά και τον κόσμο της. Ποιο από τα δύο θα είναι η παρακαταθήκη του ridesharing*, του κομματιού του sharing economy που αφορά στις αστικές μετακινήσεις;
(*θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο ridesharing για να περιγράψουμε υπηρεσίες όπως το Uber και το Lyft, που επιτρέπουν σε ιδιώτες κατόχους αυτοκινήτων, μη επαγγελματίες οδηγούς, να θέτουν τις υπηρεσίες τους προς μίσθωση από το επιβατικό κοινό)
Το Uber, μια πικρή ιστορία που μπορεί να γίνει χειρότερη
Μετά τις κατηγορίες για ανάρμοστες συμπεριφορές οδηγών προς επιβάτες σε πολλές χώρες του κόσμου, τον πόλεμο από επαγγελματίες αυτοκινητιστές και τον νομικό πονοκέφαλο που επιφέρει η λειτουργία των υπηρεσιών διαμοιρασμού οδικών διαδρομών όπως η Uber και η Lyft, τι άλλο αρνητικό μπορεί άραγε να συνδεθεί με αυτές; Κι όμως, πρόκειται για κάτι το οποίο στη θεωρία θα βοηθούσαν να καταπολεμηθεί: την ατμοσφαιρική ρύπανση και την κίνηση στις πόλεις. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.
Οι millennials, μια γενιά για την οποία έχουν χυθεί τόνοι μελάνι στην προσπάθεια να κατανοηθούν τις ιδιαιτερότητές της, ήταν η πρώτη που πήγε κόντρα σε μία από τις πιο μεγάλες επιθυμίες της ανθρωπότητας: την ιδιοκτησία. Οι millennials προτιμούν να νοικιάζουν ή να χρησιμοποιούν για όσο διάστημα χρειάζονται ένα σπίτι ή αυτοκίνητο και να μην πασχίζουν μια ζωή να το αποκτήσουν. Η έννοια της ιδιοκτησίας δεν τους είναι αρεστή όσο στις προηγούμενες γενιές, γιατί αυτό το οποίο πραγματικά επιθυμούν είναι να αποκτήσουν εμπειρίες, και εκεί εστιάζουν. Για να εξυπηρετήσουν αυτήν την επιθυμία δημιουργήθηκαν οι υπηρεσίες διαμοιρασμού: το Airbnb έκανε προσιτή τη διαμονή σε μέρη του πλανήτη όπου αυτό δεν ήταν δυνατό μέχρι τότε, το Uber έκανε προσιτή τη μετακίνηση για μια γενιά που ήθελε να μετακινείται αλλά να μην έχει δικό της όχημα.
“Όπως το Airbnb και ο οικονομικός τουρισμός που έφερε στις πόλεις συνέβαλαν στη δημιουργία σημαντικών προβλημάτων για ορισμένους δημοφιλείς προορισμούς, έτσι και το Uber συνέβαλε στο να αυξηθεί η κίνηση στους δρόμους. Τι πήγε τόσο στραβά;”
Περισσότερες επιλογές, περισσότερη κίνηση
Η δημοσίευση ερευνών που φέρνουν άσχημα νέα για το Uber δεν είναι κάτι καινούριο. Τα τελευταία χρόνια ακούγεται διαρκώς η ίδια διαπίστωση: η δυνατότητα να υπάρχουν περισσότερα προς μίσθωση οχήματα που θα απέτρεπαν κάποιον από το να χρησιμοποιήσει το δικό του μέσο, τελικά δημιουργεί κυκλοφοριακή συμφόρηση αντί να την προλαμβάνει. Πρόσφατα, ακόμη περισσότερες έρευνες ήρθαν στο φως ενισχύοντας τα ίδια συμπεράσματα: οι εταιρείες δικτύων μεταφοράς (Transportation Network Companies ή TNCs) συνέβαλαν στην αύξηση της κίνησης στους δρόμους τόσο σε ένταση (κατά 0,9%) όσο και σε διάρκεια (κατά 4,5%), ενώ επέφεραν επίσης πτώση 8,9% στη χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς. Η επίδρασή τους στη μείωση της ιδιοκτησίας αυτοκινήτων ήταν τόσο μικρή, ώστε κρίνεται ασήμαντη (~1%).
Έρευνες που έγιναν το 2010 (χρονιά που ξεκίνησε τη λειτουργία του το Uber) στο Σαν Φρανσίσκο και τη Νέα Υόρκη καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Οι ιδιοκτήτες οχημάτων που βγήκαν στους δρόμους προκειμένου να βγάλουν ένα επιπλέον εισόδημα χάρη στα Uber και Lyft, συνέβαλαν στο να επιδεινωθεί το κυκλοφοριακό πρόβλημα στις μεγαλουπόλεις, όπου η ανάγκη για τη χρήση τέτοιων υπηρεσιών είναι μεγαλύτερη. Μεγάλο μέρος των οδηγών αυτών των στόλων διαμένουν εκτός του κέντρου των πόλεων, οπότε περισσότερα αυτοκίνητα συρρέουν προς τα κέντρα.
Το ότι δεν πρόκειται για τυχαία γεγονότα έρχονται να επιβεβαιώσουν οι αριθμοί που αφορούν στη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, οι οποίοι μειώνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Για να αντιστρέψουν αυτήν την πτώση, τα μέσα μαζικής μεταφοράς θα έπρεπε να επεκτείνουν το δίκτυο κάλυψής τους κατά 25% – κάτι σχεδόν αδύνατο, όπως μπορεί κανείς να φανταστεί πολύ εύκολα. Από την άλλη, αν κάποιος συγκρίνει τον ρυθμό μείωσης των ταξί με αυτόν της αύξησης των οχημάτων ridesharing, γίνεται εμφανές πως οι επιβάτες των Uber/Lyft δεν ήταν το ίδιο κοινό με αυτό των ταξί, αφού τα τελευταία μειώθηκαν κατά πολύ λίγο. Οι συγκοινωνιολόγοι προειδοποιούν ότι αν η κίνηση συνεχίσει να αυξάνεται, οι επιπτώσεις στις τοπικές οικονομίες των πόλεων θα είναι μεγαλύτερες, καθώς οι μεγαλύτεροι χρόνοι μετακίνησης θα αποθαρρύνουν τον κόσμο από το να μετακινείται στις προβληματικές περιοχές.
Αντιμετωπίζοντας αρνητική δημοσιότητα, τόσο η Uber όσο και η Lyft προσπαθούν να δώσουν έμφαση στη θετική πλευρά, χωρίς να αρνούνται τα αποτελέσματα των παραπάνω ερευνών. Ισχυρίζονται πως οι υπηρεσίες τους είναι μόνο μικρό μέρος του προβλήματος και πως στην πραγματικότητα ενισχύουν τη χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, καθώς οι επιβάτες ζητούν από τους συμβεβλημένους οδηγούς να τους μεταφέρουν στους πλησιέστερους σταθμούς δημόσιας συγκοινωνίας. Μάλιστα, δίνουν επιπλέον κίνητρα στους επιβάτες να συνδυάσουν την κούρσα τους με τα μέσα μαζικής μεταφοράς κατά τις ώρες αιχμής. Από την άλλη, δεν παύουν να δηλώνουν πως η κατάσταση θα ήταν καλύτερη αν μεγαλύτερα ποσά επενδύονταν στην επέκταση των υπαρχόντων δικτύων μεταφοράς.
Περισσότερη κίνηση, περισσότερη ρύπανση
Μια άλλη πλευρά του ίδιου προβλήματος αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση των υπηρεσιών ridesharing. Μεγάλος αριθμός μελετών το επιβεβαιώνει τα τελευταία χρόνια (2017, 2019, 2021 – για να αναφέρουμε μόνο μερικές), ήδη από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, όταν έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους οδηγοί συμβεβλημένοι με τις νεοϊδρυθείσες startups.
Παρότι τα περισσότερα οχήματα που είναι συμβεβλημένα με αυτές τις υπηρεσίες τείνουν να είναι νεότερα και λιγότερο επιβαρυντικά προς την ατμόσφαιρα από τα παραδοσιακά ταξί, που συνήθως είναι πετρελαιοκίνητα, στην Καλιφόρνια βρέθηκε πως οι εκπομπές ρύπων τους εξακολουθούν να είναι κατά 50% υψηλότερες ανά επιβάτη ανά μίλι διαδρομής σε σχέση με τα υπόλοιπα οχήματα που κινούνται στη συγκεκριμένη πολιτεία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός πως τα προς μίσθωση οχήματα κινούνται χωρίς να μεταφέρουν κάποιον επιβάτη το 20-50% του χρόνου που βρίσκονται στους δρόμους (μια κατάσταση που ονομάζεται deadheading στα αγγλικά).
Το μεγαλύτερο ερώτημα είναι αν οι επιβάτες του ridesharing θα χρησιμοποιούσαν πράγματι δικό τους αυτοκίνητο αν δεν αξιοποιούσαν αυτές τις υπηρεσίες. Οι έρευνες δείχνουν ότι σε ποσοστά μεταξύ 43 και 61% οι επιβάτες των οχημάτων αυτών θα μετακινούνταν με δημόσιες συγκοινωνίες, ποδήλατο, περπάτημα ή δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί καθόλου. Επομένως, μέρος της κίνησης οφείλεται εκεί, αν και οι ερευνητές διχάζονται ως προς το μέγεθος της συμβολής.
Στις ΗΠΑ, οι πολιτείες με το μεγαλύτερο πρόβλημα κίνησης στους δρόμους λαμβάνουν μέτρα όπως ο περιορισμός των αδειών που εκδίδονται για οχήματα ridesharing και η ρύθμιση κατώτατου μισθού για τους οδηγούς, αλλά τίποτα δεν έχει καταφέρει να αποθαρρύνει τους χρήστες από το να προτιμούν μετακινήσεις που τους συμφέρουν οικονομικά – ή τουλάχιστον τίποτα μέχρι το 2020.
2021: Διαφορετική χρονιά, διαφορετική πρόκληση
Φυσικά, είναι αδύνατο να αγνοήσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε ο ενάμισης τελευταίος χρόνος για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Δεν θα μπορούσε να μην έχει επηρεαστεί ο κλάδος των μεταφορών από τη στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον πλανήτη κλήθηκαν να μείνουν στα σπίτια τους και να μη μετακινούνται. Καθώς η επιβατική κίνηση μειώθηκε κατακόρυφα, αλλά και λόγω του φόβου που προκαλεί η εύκολη μετάδοση του νέου κορoνοϊού, πολλοί οδηγοί συμβεβλημένοι με υπηρεσίες όπως το Uber, έμειναν επίσης στο σπίτι τους.
Ωστόσο, η κίνηση αρχίζει να επανέρχεται σταδιακά σε φυσιολογικά επίπεδα, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τον στόλο οχημάτων προς μίσθωση. Οι οδηγοί είναι σε μεγάλο βαθμό αρκετά επιφυλακτικοί ακόμη και δεν έχουν επιστρέψει στο δρόμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ζήτηση να ξεπερνά κατά πολύ την προσφορά και τόσο οι τιμές όσο και οι χρόνοι αναμονής να έχουν ανέβει κατακόρυφα. Ένας επιβάτης σύγκρινε το κόμιστρο που χρειάστηκε να καταβάλει για τη μεταφορά του από το Μανχάταν στο αεροδρόμιο JFK με το κόστος του αεροπορικού του εισιτηρίου από τη Νέα Υόρκη στο Σαν Φρανσίσκο – ήταν μόλις 13 δολάρια πιο κάτω, στα $249.
Τον Απρίλιο του 2021, η Uber ανακοίνωσε πως σκόπευε να διαθέσει το ποσό των 250 εκατομμυρίων δολαρίων προκειμένου να δημιουργήσει κίνητρα για την επιστροφή των οδηγών στους δρόμους, ενώ σε αντίστοιχες κινήσεις προβαίνει και η Lyft με το ποσό των 100 εκατομμυρίων δολαρίων. Η επιστροφή στα προηγούμενα επίπεδα δεν αναμένεται να συμβεί νωρίτερα από το τρίτο τρίμηνο του έτους. Η αξία της μετοχής της Uber δεν έμεινε ανεπηρέαστη: Το 4ο τρίμηνο του 2020 η Uber είχε χάσει 4,45 εκατομμύρια δολάρια (κέρδη προ τόκων και φόρων, κατόπιν προσαρμογής).
Ήταν λοιπόν αυτή μία σύντομη ανάσα για το περιβάλλον; Απ’ ότι φαίνεται, ναι. Ωστόσο, καθώς οι χρήστες των υπηρεσιών κινητικότητας γίνονται περισσότερο ευαίσθητοι γύρω από περιβαλλοντικά ζητήματα, είναι πολύ πιθανό να δούμε την κατάσταση να αλλάζει για μια ακόμη φορά στο μέλλον. Οι εταιρείες μεταφορών το γνωρίζουν αυτό και προετοιμάζονται κατάλληλα.
Γιατί μας αφορά στην Ελλάδα;
Στη χώρα μας η Uber λειτουργεί σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη μόνο με την υπηρεσία Uber Taxi, δηλαδή με συμβεβλημένους οδηγούς ταξί, οι οποίοι έχουν επαγγελματική άδεια. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως όλοι, ανεξαρτήτως αν προσθέτουν νέα οχήματα στους δρόμους ή όχι, δεν πρέπει να ακούν τις ανησυχίες των πελατών τους.
Η Beat, παρότι δεν ανήκει στην κατηγορία των Uber και Lyft, και ο στόλος της αποτελείται από επαγγελματίες οδηγούς και οχήματα που έτσι κι αλλιώς θα βρίσκονταν στον δρόμο, φαίνεται πως προσπαθεί ήδη να προσαρμοστεί. Μόλις πρόσφατα εξήγγειλε το φιλόδοξο στόχο για μηδενικό αποτύπωμα ρύπων των διαδρομών της έως το 2025, παρέχοντας ταυτόχρονα κίνητρα προς τους συνεργάτες οδηγούς της, προκειμένου να αντικαταστήσουν τα θερμικής καύσης οχήματά τους με ηλεκτρικά. Η νέα πλατφόρμα της Beat θα δίνει προτεραιότητα στα οχήματα μηδενικών ρύπων, ενώ από το 2025 και μετά, και εφόσον το νομοθετικό πλαίσιο το επιτρέψει, η Beat στοχεύει να εγγράφει στην πλατφόρμα της μόνο τέτοια οχήματα. Νωρίτερα από τις παραπάνω εξαγγελίες η εταιρεία είχε ζητήσει από τους χρήστες της να συμμετάσχουν σε μια έρευνα για να ανακαλύψει τον βαθμό στον οποίο η περιβαλλοντική ευαισθητοποίησή τους επηρεάζει τις αποφάσεις τους σχετικά με τη μετακίνησή τους. Ερωτήσεις σχετικά με το αν θα προτιμούσαν να επιλέξουν υβριδικά ή ηλεκτρικά οχήματα για τις μεταφορές τους αν μπορούσαν, είναι ενδεικτικές των τάσεων που η εταιρεία βλέπει να επικρατούν σε παγκόσμιο επίπεδο σταδιακά.
Σύμφωνα με την Beat, 8 στους 10 χρήστες της υπηρεσίας θα επέλεγαν, αν μπορούσαν, ένα όχημα που ρυπαίνει λιγότερο το περιβάλλον για τις διαδρομές τους, ενώ σχεδόν 9 στους 10 θα προτιμούσαν να επιβιβαστούν σε ένα ηλεκτρικό όχημα μηδενικών ρύπων έστω κι αν χρειαζόταν να περιμένουν λίγα λεπτά παραπάνω, ενώ ένα ταξί θερμικής καύσης θα βρισκόταν κοντά τους σε μικρότερη απόσταση. Στην ερώτηση «Θα χρησιμοποιούσες μια εφαρμογή περισσότερο (έναντι κάποιου άλλου τρόπου εύρεσης ταξί), αν γνώριζες ότι ρυπαίνει λιγότερο το περιβάλλον;», οι χρήστες του Beat απάντησαν «Ναι» σε ποσοστό 59,1% και «Μάλλον ναι» σε ποσοστό 28,6%.
Οι επιβάτες, λοιπόν, ενδιαφέρονται να μειώσουν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον που απορρέουν από τις καθημερινές τους συνήθειες. Γνωρίζουν όμως πώς να το κάνουν; Όχι απαραίτητα. Θα ήταν περίεργο να υποθέσουμε πως αυτοί οι 8 στους 10 ανθρώπους που θα επέλεγαν ένα πιο οικολογικό ταξί γνωρίζουν το ποσότητα ρύπων εκπέμπει κάθε όχημα. Επομένως, μια πληροφορία που θα παρεχόταν από την εφαρμογή, θα βοηθούσε πολύ στην επιλογή του οχήματος για την επόμενη διαδρομή τους, πιστεύουν στην Beat.
Βιώσιμη κινητικότητα
Τι σημαίνουν όλα αυτά για το μέλλον της κινητικότητας στις πόλεις; Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μετατρέψουμε τις υπηρεσίες ridesharing σε αποδιοπομπαίο τράγο. Αλλά, όπως και στην περίπτωση του Airbnb ήταν απαραίτητο να λάβουν μέτρα οι τοπικές αρχές προκειμένου να προστατέψουν τους πολίτες και τις πόλεις τους, έτσι και με τις υπηρεσίες ridesharing, θα πρέπει να γίνουν κάποιες αλλαγές προκειμένου να προστατευτεί το περιβάλλον και να αποσυμφορηθούν τα αστικά κέντρα.
“Υπό προϋποθέσεις, υπηρεσίες, όπως το Uber και το Lift στη θεωρία θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη μείωση της κίνησης και της ρύπανσης.”
Ποιες είναι αυτές οι προϋποθέσεις; Οι διαδρομές να μοιράζονται ανάμεσα σε περισσότερους από έναν επιβάτες, δηλαδή τουλάχιστον να αποτρέπονται κάποιοι επιβάτες από το να πάρουν το δικό τους όχημα, αλλά και να βοηθήσουν τις νέες γενιές να αλλάξουν συνήθειες και να μην αποκτήσουν δικό τους όχημα.
Μια έρευνα που έγινε στη Νέα Υόρκη, μια από τις μεγαλουπόλεις με τα πιο σημαντικά προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης, όπου τόσο η Uber όσο και η Lyft διαθέτουν μεγάλους στόλους οχημάτων, δείχνει πως αν οι επιβάτες μοιράζονταν τη διαδρομή τους με άλλους, η κίνηση από αυτά τα οχήματα θα μειωνόταν κατά 40%, ακόμη κι αν ο αριθμός των ενεργών οχημάτων παρέμενε ο ίδιος. Αν οι εταιρείες πρόσφεραν τις υπηρεσίες μεταφοράς τους κατόπιν ζήτησης (αντί να κινούνταν άσκοπα στον δρόμο χωρίς επιβάτες), υπολογίζεται πως θα βοηθούσαν σημαντικά την κινητικότητα στις πόλεις, προσφέροντας περισσότερες επιλογές στους επιβάτες και ωφελώντας στην ουσία κάθε πολίτη που μετακινείται με οποιονδήποτε τρόπο στην πόλη, τις δημόσιες συγκοινωνίες, καθώς και το περιβάλλον.
Μια άλλη έρευνα μελετά τι θα συνέβαινε σε μια μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκή πόλη όπως η Λισαβόνα αν διατηρούνταν το υπάρχον δίκτυο μέσων σταθερής τροχιάς (μετρό) και αντικαθιστούσαμε όλα τα ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα, λεωφορεία και ταξί από υπηρεσίες διαμοιρασμού κινητικότητας: Θα υπήρχε σημαντική μείωση τόσο στον αριθμό των οχημάτων που θα βρίσκονταν στους δρόμους, όσο και στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Μπορεί να μοιάζει με ουτοπικό σενάριο σήμερα, αλλά καθώς οι επιβάτες αλλάζουν συμπεριφορά, δεν αποκλείεται να φαντάζει λιγότερο απίθανο σε κάποια χρόνια. Η στροφή σε πιο καθαρές μορφές ενέργειας για τα οχήματα δεν είναι η μόνη κατεύθυνση προς τη λύση, και ίσως πιο ριζικές αλλαγές είναι απαραίτητες στον τρόπο με τον οποίο ζούμε και μετακινούμαστε στις πόλεις. Σε ένα μέλλον που καινοτόμοι τρόποι μετακίνησης, όπως το Hyperloop, θα γίνουν πραγματικότητα σταδιακά, το κινητό μας θα είναι το κλειδί του οχήματος που θα μας μεταφέρει – ένα όχημα το οποίο δεν θα χρειάζεται να είναι στην κυριότητά μας.
