Η φορολογία είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώνουν οι οργανωμένες κοινωνίες για να παραμένουν πολιτισμένες (Albert Bushnell Hart, Αμερικανός ιστορικός).
Σε μία απολογιστική οικονομική μελέτη που παρουσίασε πρόσφατα το δίκτυο Bloomberg, ήχησε ξανά ο «έξυπνος» αισθητήρας της οικονομικής κρίσης, ακριβώς όπως τον βίωσε η υφήλιος το 2008… Κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και νοικοκυριά «τράβηξαν» (κατανάλωσαν για να είμαστε ακριβείς) από τη διεθνή αγορά 24 τρισεκατομμύρια δολάρια, ώστε να αντιμετωπίσουν το πολυεπίπεδο (αρνητικό) οικονομικό τίμημα της πανδημίας!
Οπως λέει το γνωστό λαϊκό τραγούδι, «οι ωραίοι έχουν χρέη», αλλά δεν ξέρω πόσο τελικά ωραίοι είμαστε, όταν ζούμε σε ένα τόσο υπερ-χρεωμένο κόσμο. Το παγκόσμιο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος το 2020 ξεπέρασε κάθε ιστορικό προηγούμενο, αγγίζοντας τα 281 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το χρέος είναι το +355% του παγκόσμιου ΑΕΠ σύμφωνα με το Institute of International Finance.
Γιατί ζούμε με χρέη;
Είμαστε πολλοί, προφανώς περισσότεροι από τα συστήματα και τις υποδομές που μας εξυπηρετούν. Καταναλώνουμε πολλά και το οικονομικό impact αυτής της τρελής κατανάλωσης είναι τεράστιο στο περιβάλλον, τη ζωή, και τις επόμενες γενιές.
Έχουμε αγεφύρωτες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες με πολύ φτωχούς πληθυσμούς και πολύ πλούσιες περιοχές-ελίτ. Ο δανεισμός χρημάτων είτε γίνεται για να γεφυρώσει τις ανισότητες, είτε για να καταναλώσουμε περισσότερα είναι το DNA των οικονομιών σε δημόσιο και ιδιωτικό επίπεδο.
Επίσης, γερνάει ο πλανήτης και αυτό σημαίνει πως αφαιρούνται ενεργές δυνάμεις από την παραγωγή και την οικονομία, ενώ αυξάνεται ασύλληπτα το κόστος κοινωνικών υπηρεσιών, υγείας, περίθαλψης και υποστήριξης ειδικών ομάδων.
Τέλος, ιστορικά συμβαίνει όλες οι προηγούμενες γενιές να «προεξοφλούν» χρέος για υποδομές, κατανάλωση, υγεία, προσωπικό εισόδημα κ.λπ μετακυλίοντας το αδιέξοδο στις νεότερες γενιές.
Αναπνέουμε και αυξάνονται τα χρέη
Η αύξηση χρέους θα συνεχιστεί το ίδιο και στα επόμενα χρόνια, αυτή τη φορά με πραγματικό αίτιο την πανδημία Covid-19. Η οικονομία …σίγησε εξαιτίας της πανδημίας και δεν υπάρχει κινούμενο χρήμα να στηρίξει τις αλλαγές και την επάνοδο σε κανονικές συνθήκες.
Για ποιόν άλλο λόγο λέτε θα αυξηθεί το χρέος, δηλαδή ο δανεισμός κυβερνήσεων και μεσαίων επιχειρήσεων και ιδιωτών; Ζούμε στην εποχή του βιομηχανικού και ψηφιακού μετασχηματισμού, που βγάζει εκτός παιχνιδιού όσους δεν εξελίσσονται. Η εισαγωγή ψηφιακών τεχνολογιών αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, καταναλώνουμε και δημιουργεί πρόσκαιρα κύματα ανεργίας.
Η συγκέντρωση πλούτου σε διεθνοποιημένα αστικά κέντρα μεταφέρει τους εμπορικούς δρόμους και τον τουρισμό μακριά από λιγότερο έτοιμες χώρες. Οι πιο αυστηρές επιλογές των διεθνών επενδυτών αφήνει κάποιες χώρες και λαούς …εκτός ανάπτυξης.
Τι ρόλο παίζουν οι φόροι σε όλα αυτά;
Πολύ σωστά το έθεσε ο Αμερικανός ιστορικός Albert Bushnell Hart, πως «η φορολογία είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώνουν οι οργανωμένες κοινωνίες για να παραμένουν πολιτισμένες.» Οι φόροι είναι το καύσιμο για τη λειτουργία της κοινωνίας και όλων των εκφάνσεων οργανωμένης ζωής.
Είναι προφανές πως δεν μας αρέσει να πληρώνουμε φόρους. Δεν έχουμε, δεν θέλουμε, δεν βλέπουμε την απόδοσή τους; Είναι ιστορική μνήμη και κακό θέμα ο φόρος. Φέρνει σκέψεις απέχθειας; Είναι αντίδραση κατά του «συστήματος»; Πολλοί οι λόγοι.
“Taxes are the lifeblood of government and no taxpayer should be permitted to escape the payment of his just share of the burden of contributing thereto. – Arthur Vanderbilt”
Πληρώνουμε τοπικούς φόρους, φόρους εργασίας, φόρους κατανάλωσης, φόρους υγείας με διάφορες μορφές και όλα αυτά χρηματοδοτούν τις αντίστοιχες δημόσιες λειτουργίες και υπηρεσίες.
Δεν θέλουν όμως όλοι να πληρώνουν φόρους. Υπάρχει πια ένα διεθνές και μεγάλο κίνημα πολιτικών, πολιτών και επιχειρηματιών που υποστηρίζουν -από διαφορετικά σημεία αναφοράς- το δραστικό περιορισμό ή την εξάλειψη των φόρων.
Είναι ο χαρακτηριστικός καυγάς μου με άλλο πατέρα, που όταν συζητούσαμε να μαζέψουμε χρήματα για το πετρέλαιο του σχολείου των παιδιών, αντιδρούσε στα πέντε ευρώ, ωρυόμενος που όλο πληρώνει. Μόνο που δεν πλήρωνε τεχνηέντως φόρους για την εταιρία και το προσωπικό του εισόδημα. Αρα, ποιoς χρηματοδοτεί λειτουργίες, όταν αρκετοί απέχουν;
Το παγκόσμιο χρέος, οι φόροι, και το αδιέξοδο
Δέσμιοι του παγκόσμιου χρέους, γηρασμένοι οικονομικά και χωρίς να μειώνουμε τις απαιτήσεις μας στην πρόσβαση δημόσιων υπηρεσιών, που είναι λογικό, δεν φαίνεται να είναι εφικτό να μειωθούν ή να εξαφανιστούν ως δια μαγείας οι φόροι.
Μπορεί να έχουμε κάπου-κάπου πρόσκαιρες μειώσεις φόρων, που (μην ξεχνάμε) είναι ένα πολιτικό παιχνίδι εντυπώσεων και ψήφων, αν και εφόσον οι κυβερνήσεις κάνουν νοικοκυρεμένη διαχείριση των εθνικών οικονομικών, αλλά η κατάργησή τους δεν φαίνεται εφικτή.
Οι φόροι είναι ακόμη πιο κρίσιμοι ειδικά στην επόμενη δεκαετία, ακόμη και αν έχουμε big data που θα δείχνουν ποιος πρέπει να πληρώνει περισσότερο εξαιτίας των πόσων που σπαταλά. Γιατί;
Γιατί ολόκληρη η υφήλιος έχει ένα κρίσιμο, διττό πρόβλημα. Επειδή ο βιομηχανικός και ψηφιακός μετασχηματισμός των οικονομιών εισβάλλει σαν σίφουνας, πρέπει όλες οι κυβερνήσεις α) να προστατέψουν περισσότερους κοινωνικά αδύναμους (άνεργοι, μετεκπεδευόμενοι, νέοι, τρίτη ηλικία) και παράλληλα β) να επενδύσουν μεγάλα οικονομικά ποσά για τον εκσυγχρονισμό των δημόσιων υποδομών που έχουν ηλικία 40 ετών (από το 1980)!
To sport της φοροδιαφυγής ακλόνητο
Το Νοέμβριο του 2020 η Washington Post αναθερμαίνει μια διεθνή συζήτηση για τη φορολόγηση των επιχειρήσεων που έχουν πολυεθνική δραστηριότητα και παρουσία. Το ρεπορτάζ αναφέρει τα …ξεχασμένα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Ανασυγκρότησης (ΟΑΣΑ) πως οι κυβερνήσεις «χάνουν» κάθε χρόνο κατ’ ελάχιστον 427 δισεκατομμύρια από τη φοροδιαφυγή επιχειρήσεων και πλούσιων πολιτών.
Ο ΟΟΣΑ πράγματι έχει παρουσιάσει δραματικά στοιχεία για το αυξανόμενο φαινόμενο. Υποστηρίζει πως ο τερματισμός της φοροαποφυγής των εταιρειών, που είναι το τουλάχιστον το 10% του παγκόσμιου εταιρικού ΑΕΠ, είναι μια λύση στην αντιμετώπιση της ανισότητας εισοδημάτων.
Οι ΗΠΑ ανοίγουν ξανά το δημόσιο θέμα του φόρου των πολυεθνικών
Μόνο οι πολυεθνικές των ΗΠΑ στα τελευταία 13 χρόνια μεταφέρουν κάθε χρόνο τουλάχιστον το 50% των υπερπόντιων κερδών τους σε φορολογικούς παραδείσους. Ετσι, η χρηματοδότηση δημόσιων υπηρεσιών είναι στο κόκκινο. Ο νέος Πρόεδρος Joe Biden κάνει ακριβώς το ίδιο θέμα, κεντρικό των επικείμενων αποφάσεών του. Ξέρει πως μια διχασμένη κοινωνία, που δεν δίνει πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες είναι ένα ηφαίστειο που θα εκραγεί.
Η διεθνής Ανεξάρτητη Επιτροπή για τη Μεταρρύθμιση της Διεθνούς Φορολογίας των Εταιρειών (ICRICT) απευθύνει ανοικτή επιστολή στον πρόεδρο Biden και σε άλλους ηγετες των G20. Ζητούν διαφάνεια στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Θέλουν περιορισμούς στους φορολογικούς παραδείσους. Γράφουν για αναθεώρηση του διεθνούς φορολογικού συστήματος, ώστε να χρηματοδοτηθεί το παγκόσμιο χρέος και τα αρνητικά αποτελέσματα της πανδημίας.
Το θέμα απασχολεί τους G20. Εκείνοι ξέρουν καλά τι διακυβεύεται με τη διαρκώς αυξανόμενη ανισότητα ως θέμα στα χείλη απλών πολιτών, ακτιβιστών, κομμάτων και λαϊκιστών πολιτικών. Ξέρουν μάλλον πως δεν μπορεί να χρηματοδοτείται διαρκώς με δανεικά η λειτουργία δημόσιων υπηρεσιών. Μεγάλες χώρες και ΟΟΣΑ βρίσκονται απέναντι, αν και φαινομενικά συζητούν.
“Οι πολυεθνικές εταιρείες θα πληρώνουν το δίκαιο μερίδιό τους, όσον αφορά την εκπλήρωση των φορολογικών τους υποχρεώσεων, όπως και οι πολίτες – Angel Gurría, Γενικός Γραμματέας ΟΟΣΑ”
Διεθνές θέμα, θέλει διεθνή συνεργατική απάντηση
Υπάρχουν χώρες (φοροδιαφυγή ως ποσοστό του εθνικού ΑΕΠ: Μεξικό 6,8%, Τουρκία 6,7%), που θεωρούν εθνικό συμφέρον να προστατεύουν τις φοροδιαφεύγουσες πολυεθνικές εντός των συνόρων τους. Πολυεθνικές τεχνολογίας κατηγορούνται δημόσια για μηνιαία φοροαποφυγή 4 εκατομμυρίων δολαρίων. Στην Ευρώπη ο πλούτος offshore (εταιριών και ιδιωτών) παραμένει στοίχημα για τα 27 κράτη-μέλη (η Ελλάδα το 2016 ήταν 6η στην κατάταξη).
Τελικά το πρόβλημα παραμένει. Πως θα μπορέσουν οι εθνικές οικονομίες να πληρώνουν τις δημόσιες δαπάνες; Πως θα στηρίξουν για τα επόμενα χρόνια την προσπάθεια ανάκαμψης από την πανδημία; Πως θα ανανεωθούν οι δημόσιες υποδομές (infrastructure); Πως θα επενδυθούν ποσά σε νέες δράσεις βιώσιμης ανάπτυξης, υγείας και εκπαίδευσης. Ο κόσμος μας δεν θα μπορέσει να το αντέξει αυτό χωρίς κατάλληλους πόρους.
H Janet Yellen, κεντρική τραπεζίτης των ΗΠΑ, το Δεκέμβριο 2020 δηλώνει στο Reuters πως «πρέπει να υπάρξει ένα minimum εταιρικός φόρος παγκόσμια» και εξηγεί πως δεν είναι μόνο δημοσιονομικό το θέμα, αλλά έχει και εργασιακή διάσταση, αφού μεταφέρονται θέσεις εργασίας σε εξωχώριους προορισμούς. Το Atlantic Council αποκαλύπτει πως παγκόσμια οι φόροι επιχειρήσεων έχουν πέσει από το 1980 (μέσος όρος 40%) σε πολύ χαμηλά επίπεδα στο 2020 (μέσος όρος 23%).
Επιστρέφω στην κοινωνία, δίνω το παρόν…
Ίσως οι συζητήσεις για μια πολυμερή σύμβαση για την πρόληψη της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μετατόπισης των κερδών φαντάζει μακρινή, αλλά ακόμη και η δημοσιοποίηση του θέματος είναι ένα βήμα προς ένα πιο βιώσιμο κόσμο.
Ο ελάχιστος φόρος των πολυεθνικών είναι απλά ένα σενάριο-πρόταση και προτείνεται να είναι 21%. Πρόχειρες εκτιμήσεις δείχνουν πως με τη θέσπιση του ελάχιστου συντελεστή, τα έσοδα από φόρους των κρατών θα αυξηθούν κατά 50-80 δισ. ετησίως!
Ασχέτως αν θα γίνει, επιφέρει ένα μεγάλο ερώτημα ηθικής και διαφανούς επιχειρηματικής πρακτικής για όσες επιχειρήσεις φοροδιαφεύγουν με διεθνή εργαλεία και συστήματα.
Κρατικές διμερείς φορολογικές συμφωνίες, υπεύθυνες κυβερνήσεις και οργανωμένες οντότητες (ΟΟΣΑ, ΕΕ, G20 / G7) δεν πρέπει να συντηρούν άλλο μη-βιώσιμες πρακτικές. Μεμονωμένα παραδείγματα (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία) κατά τεχνολογικών εταιριών είναι μια «μπαταριά». Αντίθετα, η κατοχύρωση διεθνών συμφωνημένων φορολογικών προτύπων είναι ηθική ευθύνη και τίμια στάση των κυβερνήσεων απέναντι στους πολίτες και τις έκτακτες καταστάσεις που όλοι ζούμε (σε κρίση) από το 2008. Οι κοινωνίες μας θα δοκιμάζονται για καιρό. Δεν πρέπει να ψάχνουμε «εχθρούς» ή φταίχτες. Πρέπει όμως όλοι να επιστρέψουμε στην κοινωνία και να στηρίξουμε τις ανάγκες της. Δεν είναι θέμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, αλλά ανθρωπιάς και ενσυναίσθησης. Για εμάς και τις νέες γενιές.
