Η ενημέρωση και η συμμετοχή των Πολιτών στα Κοινά ως το αντίδοτο στους μηχανισμούς της παραπληροφόρησης και της προπαγάνδας.
Τις προάλλες με ρώτησε ο γιός μου για την προπαγάνδα, ώστε να γράψει μια έκθεση. Του είπα με απλό τρόπο τον δικό μου ορισμό: διαρκής βομβαρδισμός μηνυμάτων για ένα θέμα-ψέμα, επιδίωξη ο φανατισμός, γίνεται μόνο προς επιλεγμένη ομάδα ανθρώπων, έμφαση σε όσους έχουν έντονα συναισθηματικά και φοβικά σύνδρομα, δεν γίνεται ποτέ σε μορφή διαλόγου, και χρησιμοποιεί τη μέγιστη τεχνική της δημιουργίας εχθρών.
Έτσι έγινε σε όλες τις ιστορικές περιόδους: Ναζισμός, Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, Brexit, Κορονοιός και εμβόλια, Μετανάστευση, Περιβάλλον. ‘Οπου υπάρχουν εύκολοι εχθροί.
Πόσα χρόνια χρειάζονται για να δημιουργήσεις μίσος;
Λίγα χρόνια προπαγάνδας και διασποράς μίσους είναι αρκετά για να χωρίσουν τους συμπολίτες από φίλους ή γνωστούς σε μισητούς εχθρούς και να οδηγήσουν τις κοινωνίες σε μόνιμη πόλωση.
Αυτό συνέβη στις ΗΠΑ με τον Ντόναλντ Τραμπ. Αξιοποίησε την ανησυχία των Αμερικανών, αποτέλεσμα της κρίσης 2008 και της μεγάλης ανεργίας. Φταίνε οι ξένοι, φταίει η Κίνα, φταίνε οι δημοκρατικοί, φταίνε οι ομοφυλόφιλοι, φταίνε εκείνοι, οι άλλοι… Και φανταστείτε, κατάντια, οι Ρεμπουμπλικανοί είναι το ιστορικό κόμμα του Αβραάμ Λίνκολν, δηλαδή το κόμμα που τερμάτισε τη δουλεία!
Το ίδιο συνέβη στο Brexit, αποτέλεσμα μιας καλοσχεδιασμένης 10ετούς προπαγάνδας που συνέβαινε κάθε βράδυ σε κάθε επαρχιακή παμπ. Στο YouTube βλέπουμε φανατικούς πατριώτες να κατηγορούν τους άλλους μισούς ως προδότες με πρόσχημα τις αναμνήσεις από τον καιρό που ήταν αυτοκρατορία, «σταύρωμα» αλλοεθνών για τα κακά της οικονομίας και στο τέλος η καμπάνια πως «οι Ευρωπαίοι δεν μας σέβονται σαν έθνος».
Το ίδιο συνέβη και στην Ελλάδα με όλα τα είδη αγανακτισμένων που έβαλαν στην ίδια εκρηκτική κατσαρόλα εθνικά θέματα, μεταναστευτικό, πτώχευση εθνικής οικονομίας, τους ξένους, και «να καεί» η Βουλή.
Η ίδια συνταγή: άνθρωποι με απωθημένα, κοινωνικά προβλήματα, ή (παρα)μόρφωση που όταν βρουν ένα θέμα, συντάσσονται σε αυτό μανιασμένα. Τότε όμως οι κοινωνίες δεν εξελίσσονται, δεν συζητούν το μέλλον τους διαλεκτικά και συνεκτικά. Μένουν πίσω, βαλτωμένες σε προβλήματα συνεννόησης και μέσα σε ένα ζοφερό κλίμα.
Και πόσο γρήγορα διαδίδονται τα ψέμματα
Τα δωρεάν και εύκολα Twitter, Facebook και λοιπή κομπανία γέμισαν φανατικούς. Το πανεπιστήμιο Kellogg έδειξε πως τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αποτύχει να ελέγξουν τη διακίνηση ψευδών πληροφοριών. Οι δυνατοί αλγόριθμοι αποφασίζουν, χωρίς κριτήρια ποιότητας, και αφού «πιάσουν» και ομαδοποήσουν γοργά τις λέξεις-κλειδιά, διαδίδουν γρηγορότερα από την ταχύτητα του φωτός το ψέμα, αρκεί να έχει μεγάλο engagement.
Από την άλλη ο μέσος όρος του πληθυσμού δεν μαθαίνει, δεν επιμορφώνεται, δεν αναζητά πηγές. Μόλις το 4% των Ελλήνων ενηλίκων συμμετέχει στη δια βίου μάθηση(!), όπως αποκαλύπτουν τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που οραματίζεται πως για μια αναπτυσσόμενη οικονομία πρέπει να σεβαστούμε όλα τα κοινωνικά δικαιώματα χωρίς αποκλεισμούς.
Στις ΗΠΑ είναι ακόμη χειρότερα τα στατιστικά. Ο έγχρωμος που σπάει βιτρίνες, ο τεξανός που οπλοφορεί στους δρόμους, ο ασιάτης που δεν έχει ασφάλιση ενώ πληρώνει φόρους είναι όλοι στάσιμοι σε γνώση και εξέλιξη – απλά επιβιώνουν ο καθένας στο δικό του «γκέτο».
Σε αυτούς τους ανθρώπους απευθύνονται οι ακραίοι κήρυκες μίσους, που ηθελημένα υποδαυλίζουν το αγαθό της δημοκρατικής εκπροσώπησης, την ισότητα, το δικαίωμα στην αντίθετη άποψη και την ελευθερία λόγου.
“Μερικοί άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για την πηγή ή την αλήθεια των πληροφοριών. Αν ευθυγραμμιστεί με την πολιτική τους άποψη, θα την διαδώσει.” Hatim Rahman
Οταν το Associated Press δημοσιεύει φωτογραφίες οπλισμένων οπαδών του MAGA (Make America Great Again) να κάνουν πορεία, δεν ξέρεις πια τι να σκεφτείς. Έφτασε μια τόσο μεγάλη χώρα, που σε αρκετούς τομείς ήταν μπροστά, να είναι έρμαιο της οπλοκατοχής στους δρόμους;
Φωτογραφία: Associated Press 
Φωτογραφία: Associated Press
Πλέον δεν μιλάμε για ιδεολογίες, αλλά για «σέχτες»
Σε Αγγλία, Βραζιλία, ΗΠΑ, Ευρώπη βλέπεις πολλά δείγματα πως επικρατεί ο πολιτικός σεχταρισμός. Η εμμονή στη μοναδική πολιτική αλήθεια που τυφλώνει.
Πολιτικοί ερευνητές του Kellogg Dispute Resolution and Research Center και του Ινστιτούτου Policy research του πανεπιστημίου Northwestern δημοσίευσαν μια ανάλυση των τελευταίων πολλών ετών για τα πολιτικά θέματα των ΗΠΑ. Εκεί προκύπτει, συνοπτικά, πως οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι μισούν το αντίπαλο κόμμα, περισσότερο από ότι αγαπούν το δικό τους! Ο πολιτικός σεχταρισμός, σύμφωνα με τους ερευνητές, έχει τρία κύρια συστατικά:
α) «οι άλλοι» είναι εχθροί των απόψεών μας
β) «αποστρεφόμαστε» και δεν εμπιστευόμαστε τους «άλλους»
γ) «ηθικοποιούμε» την άποψή μας και για αυτό θεωρούμε τους πολιτικούς αντιπάλους ακόμη και εγκληματικούς.
Στις ΗΠΑ οι φανατικοί κύριοι Στήβ Μπάνον (σύμβουλος Τραμπ, του απαγορεύτηκε ο λογαριασμός Twitter, κατηγορήθηκε για ξέπλυμα χρήματος δωρεών για το τείχος στα σύνορα με το Μεξικό) και ο Alex Jones έχτισαν ένα δίκτυο ενημερωτικών ραδιοφωνικών, τηλεοπτικών και YouTube καναλιών που φαρμάκωναν το μυαλό του κόσμου με μίσος και ψέμα.
Μνημειώδεις οι θεωρίες τους: δεν έγινε προσελήνωση στη σελήνη, απαγάγουν μικρά παιδιά οι τζιχαντιστές, θα γκρεμίσει ο Joe Biden τα μνημεία της Ουάσινγκτον. Γνωστή προσέγγιση: εναντίον του «Μεγάλου Αδελφού», της «Παγκόσμιας Τάξης πραγμάτων» και του «Συστήματος».
Τι να πιστέψει ο επαρχιώτης Αμερικανός, ή ο κτηνοτρόφος στη Μεγάλη Βρετανία; Η θεωρία συνομωσίας είναι φαντασιακά πιο διεγερτική από την αλήθεια. Ο Covid-19, οι μάσκες, και πως είναι όλα μια διεθνής συνομωσία είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα αυτής της πραγματικότητας.
Μόνη απάντηση, η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών
Πολλές φορές οι Πολίτες νιώθουν απογοήτευση από τις παραδοσιακές μορφές διακυβέρνησης και σκέφτονται πως «η πολιτική είναι μακριά από τον κόσμο». Τότε είναι διαθέσιμοι …στην προπαγάνδα.
Στην παγκόσμια σύνοδο κορυφής 2019 στην Οττάβα, η Open Government Partnership (OGP), μια πρωτοβουλία που κινητοποιεί 79 εθνικές κυβερνήσεις, 20 πολιτείες και χιλιάδες οργανώσεις πολιτών, δημοσιεύτηκε η πρώτη εμβληματική έκθεση αξιολόγησης της κατάστασης της ανοιχτής διακυβέρνησης «Δημοκρατία πέρα από την κάλπη». Η έκθεση αναλύει και αξιολογεί τόσο την πρόοδο όσο και τις ελλείψεις για να γίνει παγκοσμίως η διακυβέρνηση πιο διαφανής και υπόλογη στους πολίτες.
Η πλειοψηφία συμφώνησε πως οι τυπικές δημοκρατικές διαδικασίες είναι ελιτίστικες και συχνά χαρακτηρίζονται από απόλυτη έλλειψη διαφάνειας. Ακόμη και σύγχρονοι πολιτικοί θεωρητικοί, όπως ο Jon Elster, επιμένουν ότι η ιδανική διαδικασία διοίκησης, νομοθεσίας και συνταγματικής διαμόρφωσης έχει σχήμα κλεψύδρας, με ευρέως ανοιχτές συμβουλευτικές στιγμές, αλλά μια στενή μέση, που αντιστοιχεί στην αποκλειστική στιγμή της τελικής γραφής από λίγους.
Το πανεπιστήμιο Brookings παρουσίασε 76 τρόπους που αυξάνεται η συμμετοχή των Πολιτών στα κοινά. Αφορά τις ΗΠΑ αλλά είναι καλό ερέθισμα, γιατί περιλαμβάνει εθελοντισμό, ανοιχτή λογοδοσία, τακτική ενημέρωση πολιτών, διαμόρφωση συνθηκών για να λειτουργούν οι μη-κυβερνητικές οργανώσεις σε πολλές θεματικές ενότητες και συνεργασία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Είναι λογικό. Για να σταματήσεις τα fake news, τους φανατικούς και για να κάνει πιο ριζοσπαστική και διαρκώς εξελισσόμενη την πολιτική, δεν μπορεί να θεωρείς νομιμότητα μόνο τις εκλογές, αλλά τη συνεχή συμμετοχή στις διαδικασίες της δημιουργίας κανόνων και του καθορισμού της ταυτότητας ή του ήθους μιας συγκεκριμένης κοινότητας ή κράτους.
Κάποιοι ήδη ξεκίνησαν, αλλά είναι λίγοι
Έχετε σκεφτεί ποτέ, πως δεν ξέρετε τι συμβαίνει στο Δήμο σας; Το ίδιο σκέφτηκαν οι Ολλανδοί και η κυβέρνησή τους δουλεύει ήδη προς αυτή την κατεύθυνση προτείνοντας τρόπους να γίνεις ενεργός Πολίτης. Κάτοικοι περιοχών ασχολούνται με εθελοντική εργασία, διοργανώνουν εκστρατείες καθαρισμού απορριμμάτων, δημιουργούν συλλογικές ομάδες για την αγορά ηλιακών συλλεκτών ή σχηματίζουν τοπικούς συνεταιρισμούς ηλικιακής και κοινωνικής φροντίδας. Επίσης συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον δημοτικό προϋπολογισμό.
Η Ελληνική Διαύγεια φέρνει διαφάνεια στο κράτος και είναι ένα μεγάλο βήμα, αλλά την κάνουν δύσχρηστη και ακατανόητη το μη-φιλικό interface, οι δαιδαλώδεις νομοθεσίες και οι χιλιάδες φορείς.
Παρακολούθησα από κοντά το 2014 πως οι Κορεάτες ενεργοποίησαν τις mobile διαβουλεύσεις στη Σεούλ. Όπως περπατάς στο δρόμο, σου έρχεται μια μικρή ψηφοφορία. Το budget του Δήμου, μια αλλαγή στις μεταφορές. Άμεσα αποτελέσματα, δημοσιεύσιμα, δημοκρατικά και οι Πολίτες κοντά στην εξέλιξη της δημοκρατίας
Το πρώτο Σύνταγμα που φτιάχτηκε από ψηφιακή διαβούλευση
Το πείραμα της Ισλανδίας (2010-2012), το πρώτο ‘crowdsourced constitution’ είναι υπόδειγμα διαδικασίας. Αναδιατύπωσσαν το σύνταγμα της χώρας με το λαό και τη δύναμη του internet. Είναι εμπνευσμένο παράδειγμα για όσες χώρες θέλουν να ξαναγράψουν το δικό τους κοινωνικό συμβόλαιο. Η ισλανδική συνταγματική διαδικασία περιλάμβανε τρία πρωτότυπα χαρακτηριστικά.
Το πρώτο ήταν το λεγόμενο Εθνικό Φόρουμ, μια ομάδα 950 Πολιτών που ήταν δημογραφικά αντιπροσωπευτική, σχεδόν τυχαία επιλεγμένη, διαβουλεύτηκε το πρώτο σχέδιο. Σε μια μονοήμερη συνάντηση (που αναμεταδιδόταν ζωντανά) οι άνθρωποι αυτοί κατέγραψαν τις αρχές και αξίες που θα ήθελαν να δουν ενσωματωμένες στο ισλανδικό σύνταγμα. Ανέφεραν, μεταξύ άλλων, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία, τη διαφάνεια, την ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, έναν πιο ρυθμιζόμενο χρηματοπιστωτικό τομέα και τη δημόσια ιδιοκτησία των ισλανδικών φυσικών πόρων.
Το δεύτερο στάδιο της διαδικασίας ήταν η επιλογή της συνέλευσης συντακτών, 522 τυχαία επιλεγμένων πολιτών (αγρότης, πάστορας, διευθυντής μουσείου, παρουσιαστής ραδιοφώνου, πρόεδρος συνδικάτου, καταναλωτές, φοιτητές κά). Αυτοί έγραψαν τα πρώτα σημεία του νέου συντάγματος και εξέλεξαν 25 άτομα ανάμεσά τους που θα υλοποιούσαν το τρίτο στάδιο.
Τότε, οι 25 συνταγματικοί συντάκτες χρησιμοποίησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ανοίξουν τη διαδικασία σε όλους τους Πολίτες της χώρας και μάζευαν σχόλια σε 12 διαδοχικά σχέδια διαβούλευσης. Αυτό το ιδιότυπο crowdsourcing έφερε 3.600 σχόλια σε συνολικά 360 προτάσεις. Ενώ το πλήθος τελικά δεν «έγραψε» το σύνταγμα, συνέβαλε ουσιαστικά. Η πρόταση εδραίωσης συνταγματικού δικαιώματος της χρήσης τους διδικτύου δεν θα ήταν ποτέ αποτέλεσμα «κλασσικής» πολιτικής.
Στελέχωση κυβέρνησης «ανοιχτή στο κοινό»
Η ομάδα Joe Biden έδωσε ένα πρώτο δείγμα γραφής της νέας αυτής εποχής. Δημοσιοποίησαν στο διαδίκτυο τη νέα στελέχωση της κυβέρνησης, έφτιαξαν αγγελίες για κενές θέσεις, και παρουσίαζαν ένα-ένα τα βιογραφικά των νέων κυβερνητικών στελεχών. Όλα αυτά συνέβαιναν στην twitter σελίδα του transition και στην ιστοσελίδα BuildBackBetter.gov που δημοσιοποιούσε την ατζέντα τους, τα πρόσωπα και τις ενέργειες μετάβασης στη νέα κυβέρνηση.
Όσο πιο ενημερωμένος είσαι, κανείς δεν σε ξεγελά
Στα επόμενα χρόνια θα ζούμε συνεχώς αλλαγές και πρέπει οι Πολίτες να μάθουν, να καταλάβουν, να ξέρουν. Και τότε δεν θα επικρατούν τα ψέμματα, ο ρατσισμός, η ημιμάθεια και οι κατασκευασμένοι εχθροί. Για να έχουν οι κοινωνίες μας θετικούς παράγοντες γνώσης, κοινωνικής συνοχής, δημιουργίας και οικονομίας.
Η διαρκής συμμετοχή των πολιτών, η ενημέρωσή τους στα νέα θέματα, τη διοίκηση, τη διαχείριση δημόσιων πόρων και στις αποφάσεις εγγυώνται καλύτερη Παιδεία, δημοκρατική ανεκτικότητα, πολιτισμένη συμπεριφορά.
Από το μέλλον μας δεν πρέπει να απουσιάζει κανείς…
