Ποιες είναι οι προοπτικές και οι προκλήσεις από την είσοδο του ΑΙ στην εκπαίδευση; Πώς μπορεί να συμβάλει η τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαιδευτική διαδικασία;
Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές (ή τη στιγμή που τις διαβάζεται) πλήθος μαθητών ή φοιτητών σε όλο τον κόσμο προστρέχουν σε ένα σύστημα ΑΙ για να αναζητήσουν πληροφορίες και απαντήσεις για μια εργασία στο σχολείο ή στο Πανεπιστήμιο. Εργαλεία όπως το ChatGPT, το Copilot ή το Gemini κερδίζουν όλο και μεγαλύτερη δημοτικότητα για την αναζήτηση πληροφοριών, την εξεύρεση λύσεων ή ακόμα και τη δημιουργία περιεχομένου εντός (και εκτός) του πλαισίου της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Η τεχνητή νοημοσύνη επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής μας και της καθημερινότητάς μας, με την εκπαίδευση να μην αποτελεί εξαίρεση. Από τη μία πλευρά υπάρχουν σημαντικές προσδοκίες: από τη βελτίωση της μαθησιακής εμπειρίας έως την εξατομίκευση της διδασκαλίας, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει σημαντικές προοπτικές στην εκπαιδευτική διαδικασία. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και οι φόβοι: ότι η υπέρμετρη χρήση της μπορεί να παροπλίσει την κριτική σκέψη των μαθητών ή ότι στο μέλλον θα οδηγηθούμε ακόμα και στην αντικατάσταση των δασκάλων, όταν π.χ. «όλη η γνώση» μπορεί να αναζητηθεί μέσα σε αυτά τα γλωσσικά μοντέλα. Προσδοκίες και προοπτικές, φόβοι και προκλήσεις πάνε χέρι-χέρι, ειδικά σ’ αυτή την πρώτη φάση γνωριμίας και χρήσης των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης που διανύουμε.
Ευρεία χρήση των ΑΙ συστημάτων από τους φοιτητές
Τα συμπεράσματα από μία πρόσφατη έρευνα με παγκόσμιο αποτύπωμα μας δείχνουν ότι η χρήση των γλωσσικών μοντέλων μεταξύ των φοιτητών έχει πολύ μεγάλη απήχηση. «Το 86% των φοιτητών παγκοσμίως χρησιμοποιούν τακτικά τεχνητή νοημοσύνη στις σπουδές τους, με το 54% από αυτούς να χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη σε εβδομαδιαία βάση», αναφέρει ως βασικό συμπέρασμα η έκθεση DEC Global AI Student Survey 2024 που δημοσιεύτηκε το προηγούμενο καλοκαίρι από το Συμβούλιο Ψηφιακής Εκπαίδευσης (Digital Education Council).
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 16 χώρες παρέχει και άλλα πολύτιμα στοιχεία και αριθμούς με ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης από τους νέους κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας:
– 66% των φοιτητών χρησιμοποιούν το ChatGPT
– 2 στους 3 μαθητές ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν AI για αναζήτηση πληροφοριών
– 1 στους 2 μαθητές δήλωσε ότι δεν αισθάνεται έτοιμος για την τεχνητή νοημοσύνη
– 58% των φοιτητών ανέφεραν ότι δεν αισθάνονται ότι έχουν επαρκείς γνώσεις και δεξιότητες τεχνητής νοημοσύνης
– 48% των φοιτητών δήλωσαν ότι δεν αισθάνονται επαρκώς προετοιμασμένοι για μια μελλοντική επαγγελματική καριέρα, σε κλάδο που σχετίζεται με την τεχνητή νοημοσύνη
– 80% των φοιτητών δήλωσαν ότι η τεχνητή νοημοσύνη, όπως διδάσκεται στα πανεπιστήμια δεν ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες
– 5% των φοιτητών δήλωσαν ότι γνωρίζουν πλήρως τις κατευθυντήριες γραμμές της τεχνητής νοημοσύνης
– 50% των φοιτητών πιστεύουν ότι η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει αρνητικά την ακαδημαϊκή τους επίδοση και ότι η υπερβολική εξάρτηση στη διδασκαλία μειώνει την αξία που λαμβάνουν από την εκπαίδευσή τους
Όλοι οι παραπάνω αριθμοί και ποσοστά κρύβουν και αισιόδοξα και απαισιόδοξα μηνύματα. Για παράδειγμα, ο φόβος σχετικά με την αλόγιστη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης από τους νέους μοιάζει να μην έχει βάση (τουλάχιστον στο βαθμό που εκφράζεται), αφού μια σημαντική μερίδα των φοιτητών εκφράζουν από μόνοι τους αυτόν τον προβληματισμό. Άρα δείχνουν ήδη μια εγρήγορση, εκφράζοντας ανησυχίες για την εξάρτηση, για το απόρρητο και την ασφάλεια των δεδομένων, όπως επίσης και την αξιοπιστία του περιεχομένου που δημιουργείται από την τεχνητή νοημοσύνη.
Βέβαια, οι φοιτητές (προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί, διδακτορικοί) ήρθαν σε επαφή με αυτά τα μοντέλα σε μια λίγο πιο ώριμη ηλικία από τους νεότερους μαθητές. Αυτοί, που έρχονται σε επαφή με το ChatGPT ή το Gemini σε ακόμα πιο «ευαίσθητα χρόνια», θα εκφράζουν ανάλογους προβληματισμούς στο μέλλον;
Η τεχνητή νοημοσύνη ως βασικό εφόδιο στην εκπαίδευση
Σε ένα κόσμο που στο μέλλον θα βασίζεται ακόμα περισσότερο στο ΑΙ, η ανάπτυξη δεξιοτήτων στο συγκεκριμένο πεδίο στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας θεωρείται επιβεβλημένη. Όχι μόνο για τους νέους, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς. Αυτές οι γνώσεις θα είναι σε ένα βαθμό βασικό εφόδιο για την επαγγελματική επιτυχία.
«Τα Πανεπιστήμια πρέπει να εξετάσουν πώς να ενισχύσουν αποτελεσματικά τον αλφαβητισμό της τεχνητής νοημοσύνης για να εξοπλίσουν τόσο τους φοιτητές όσο και τους ακαδημαϊκούς με τις δεξιότητες για να επιτύχουν σε έναν κόσμο που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη» ανέφερε μεταξύ άλλων στα σχόλια του πάνω στην έρευνα που αναφέραμε προηγουμένως ο Alessandro Di Lullo, Διευθύνων Σύμβουλος του Συμβουλίου Ψηφιακής Εκπαίδευσης.
Η ορμή με την οποία μπήκε το ΑΙ στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια δημιουργεί σίγουρα «έκτακτες καταστάσεις» για όλους, πόσο μάλλον για μια γενιά που αντιλαμβάνεται ότι οι ΑΙ δεξιότητες (και η ορθή αξιοποίησή τους) θα είναι απαραίτητες για την εργασία που θα επιλέξουν στο μέλλον, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς (και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα συνολικά) προκειμένου να μείνουν επίκαιροι. Η εφαρμογή και η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση γίνεται το νέο πρότυπο και τα Πανεπιστήμια θα πρέπει να λάβουν μέτρα για να διασφαλίσουν ότι διαθέτουν κατάλληλα μέτρα και την απαραίτητη προετοιμασία για την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης.
Ήδη αρκετά Πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να ανταποκριθούν σε αυτήν την πρόκληση, ενώ προσπάθειες βλέπουμε και σε μικρότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες, είτε από τα σχολεία συνολικά είτε από μεμονωμένες περιπτώσεις δασκάλων. Ανάλογες κινήσεις συναντάμε και από την ιδιωτική πρωτοβουλία, που υποστηρίζει σημαντικά προγράμματα εκπαίδευσης, στοχεύοντας σε νέους μικρότερων ηλικιών για την έγκαιρη προετοιμασία της νέας γενιάς για τις ανάγκες που θα προκύψουν στο μέλλον. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το πρόγραμμα Experience AI της Google (η οποία έχει αναπτύξει το Gemini), που υλοποιείται σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο και σύντομα θα το δούμε και στη χώρα μας, με τη στήριξη του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων & Αθλητισμού.
Οφέλη, αλλά και προκλήσεις
Ειδικοί, αλλά και εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν τα σημαντικά οφέλη που μπορεί να προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ενδεικτικά, μερικά από αυτά είναι:
– Εξατομίκευση της μάθησης. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να δημιουργήσει εξατομικευμένα μαθησιακά προγράμματα, λαμβάνοντας υπόψη τις μοναδικές ικανότητες και τις ανάγκες των μαθητών και βελτιώνοντας κατ’ επέκταση την απόδοση τους.
– Ανίχνευση μαθησιακών δυσκολιών. Η ανάλυση των δεδομένων που προκύπτουν από τη μαθησιακή δραστηριότητα μπορεί να οδηγήσει στον έγκαιρο εντοπισμό μαθησιακών δυσκολιών, προτείνοντας παράλληλα διορθωτικές ενέργειες.
– Εκπαιδευτική υποστήριξη. Τα γλωσσικά μοντέλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βοηθήματα στην προετοιμασία του διδακτικού υλικού και των απαντήσεων σε συνήθεις ερωτήσεις.
– Νέες Διδακτικές Προσεγγίσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προωθήσει νέες διδακτικές προσεγγίσεις, όπως η μεικτή μάθηση και η διαδραστική διδασκαλία, που έρχονται να εμπλουτίσουν την εκπαιδευτική εμπειρία και να καταστήσουν τη μάθηση πιο ενδιαφέρουσα και προσβάσιμη.
Μαζί με τις παραπάνω προοπτικές έρχονται και οι προκλήσεις, με τα ηθικά ζητήματα να εκφράζονται πιο συχνά. Η διασφάλιση της ιδιωτικότητας και η ασφάλεια των δεδομένων είναι δύο τέτοια σημαντικά ζητήματα. Ανάλογος προβληματισμός ανακύπτει και για την αύξηση της έντασης της εκπαιδευτικής ανισότητας. Οι μαθητές από κοινωνικοοικονομικά ασθενέστερο background ενδέχεται να μην έχουν την ίδια πρόσβαση σε προηγμένα εκπαιδευτικά εργαλεία, γεγονός που μπορεί να διευρύνει το εκπαιδευτικό χάσμα.
Η ορθότητα των πληροφοριών που παρέχουν τέτοια συστήματα είναι επίσης μια σημαντική πρόκληση. Τα γλωσσικά μοντέλα δίνουν συχνά-πυκνά λανθασμένες απαντήσεις σε ερωτήματα, ακόμα και αβάσιμες πληροφορίες, φαινόμενο που περιγράφεται κοινώς με τον όρο «hallucination» (παραίσθηση). Ειδικά σε θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος ή ελληνικής γλώσσας, αυτό το φαινόμενο είναι ακόμα πιο συχνό. Ειδικοί το αποδίδουν στο μικρότερο όγκο βιβλιογραφίας (άρα και οι «πηγές» γνώσης των ΑΙ μοντέλων) σε σχέση με άλλα διεθνή θέματα, αλλά και στην απήχηση της ελληνικής γλώσσας που επίσης είναι απείρως μικρότερη σε σύγκριση π.χ. με την αγγλική. Επομένως, η ανθρώπινη εποπτεία είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των πληροφοριών.
Ενδεχομένως όλα τα παραπάνω να μας παρέχουν το στίγμα για το πώς πρέπει να κινηθεί η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση. Στην αναζήτηση εκείνης της χρυσής τομής, που ναι, θα αντιλαμβάνεται τις σημαντικές προοπτικές της, αλλά ταυτόχρονα δεν θα χάνει το ανθρώπινο αποτύπωμά της. Ακόμα όμως και για αυτήν την λεπτή ισορροπία είναι απαραίτητη η εκπαίδευση μαθητών και εκπαιδευτικών πάνω σε αυτά τα συστήματα.
