Τα τελευταία δέκα χρόνια η εκλογική διαδικασία αλλάζει. Τόσο τα μέσα της ψηφοφορίας όσο και η ίδια η διαδικασία ψηφιοποιούνται, μια εξέλιξη που θα είναι ακόμα πιο έντονη τα επόμενα χρόνια.
Συχνά γίνεται λόγος για τη μεταβατική εποχή που ζούμε από την άποψη του ψηφιακού περιβάλλοντος, και πόσο αυτό επηρεάζει τα πάντα γύρω μας. Μια σπάνια ευκαιρία να διαπιστώσουμε αυτές τις αλλαγές και την επιρροή στην πράξη είναι οι επερχόμενες εθνικές εκλογές. Στην ουσία, δύσκολα θα έβρισκε κανείς ένα καλύτερο παράδειγμα από την καθημερινή (έστω, ανά τετραετία) ζωή μας που να έχει τόσο βαθιές ρίζες στο παρελθόν οι οποίες όμως σταδιακά ανατρέπονται.
Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά, από την ίδια την εκλογική διαδικασία. Τα ψηφοδέλτια σε χαρτί, το εκλογικό κέντρο, η κάλπη, και η καταμέτρηση με το χέρι αποτελούν διαδικασίες του, «αναλογικού», παρελθόντος. Οι παλαιότεροι μεταξύ μας θα θυμούνται ίσως το εκλογικό βιβλιάριο ή το γεγονός ότι τα εκλογικά τμήματα παλιά φυλάσσονταν από τον Στρατό, όμως αντικειμενικά τα τελευταία πενήντα χρόνια ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει ως προς το βασικό γεγονός της ψηφοφορίας.
Σήμερα: συμπληρωματική η παρουσία της ψηφιακής τεχνολογίας
Κάτω όμως από αυτή την, φαινομενικά αδιατάρακτη, επιφάνεια έχουν αλλάξει πολλά. Το ψηφιακό περιβάλλον έχει παρεισφρήσει σε όλα τα παραπάνω στάδια, για την ώρα όμως μόνο επικουρικά και συμπληρωματικά.
Έτσι λοιπόν φέτος για πρώτη φορά οι υποψήφιοι βουλευτές δεν διορίστηκαν με «αναλογικό τρόπο» μέσω των Πρωτοδικείων της περιοχής τους, αλλά με ψηφιακό τρόπο, μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας που δημιούργησε γι αυτόν τον σκοπό το Υπουργείο Εσωτερικών.
Επίσης, φέτος για πρώτη φορά θα μπορούμε να ψηφίσουμε επιδεικνύοντας την ηλεκτρονική μας ταυτότητα, πηγαίνοντας δηλαδή μόνο με το smartphone μας στο εκλογικό μας τμήμα.
Εξίσου, φέτος για πρώτη φορά όλα τα εκλογικά τμήματα της χώρας θα διαθέτουν tablet, για την αμεσότερη μετάδοση των αποτελεσμάτων.
Διαπιστώνει επομένως κανείς εύκολα ότι παρότι η διαδικασία της ψηφοφορίας παραμένει βασικά «αναλογική», αυτό όμως είναι μόνο επιφανειακό. Σε κάθε στάδιό της υποστηρίζεται πλέον από την ψηφιακή τεχνολογία, χωρίς όμως η τελευταία να την έχει υποκαταστήσει – ακόμα.
Φυσικά, όπως όλοι γνωρίζουμε οι μεγαλύτερες αλλαγές συνέβησαν εκτός της εκλογικής διαδικασίας. Το ίντερνετ και οι ψηφιακές πλατφόρμες χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στην προεκλογική εκστρατεία του Ομπάμα στην Αμερική, αρχές του 2008, και από τότε έχουν κυριεύσει τα σχέδια των επιτελείων υποψηφίων και κομμάτων. Σήμερα δεν νοείται προεκλογική εκστρατεία ακόμα και του μικρότερου τοπικού επιπέδου χωρίς χρήση όλων των ψηφιακών μέσων.
Όμως, αυτή η εξέλιξη δεν έχει ακόμα αποτυπωθεί στον νόμο. Έτσι, για παράδειγμα, η Διακομματική Επιτροπή συνεδρίασε επανειλημμένα για να ορίσει τους όρους του τηλεοπτικού debate, όμως δεν ασχολήθηκε καθόλου με την ιντερνετική προβολή των κομμάτων. Αντίστοιχα, ενώ το ΕΣΡ συμμετέχει σε αυτήν, δεν συμμετέχουν ούτε εκπρόσωποι από τις βασικές ιντερνετικές πλατφόρμες (ελλείψει, για την ώρα, εθνικής αρχής ρύθμισης) ούτε, για παράδειγμα, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.
Εξίσου, τους βασικούς κανόνες μετάδοσης πολιτικών μηνυμάτων και προβολής υποψηφίων για την ώρα δεν τους θέτει ο νόμος, αλλά οι πλατφόρμες. Είναι δηλαδή θέμα εσωτερικής πολιτικής κάθε ψηφιακής πλατφόρμας με τι τρόπο θα προβάλει τα πολιτικά μηνύματα στους χρήστες της, ποια θα είναι αυτά, πως θα πιστοποιήσει τους υποψήφιους που τα προωθούν ή πως όλη αυτή η διαδικασία θα ελέγχεται.
Βρισκόμαστε επομένως για την ώρα σε ένα μεταβατικό, προσωρινό περιβάλλον, όπου η δυνητική προσφορά της ψηφιακής τεχνολογίας έχει αναγνωριστεί και ρυθμίζεται στα τεχνικά της μέρη, όμως οι δυνητικές επιπτώσεις της ακόμα ούτε έχουν αναγνωριστεί ούτε, πολύ περισσότερο, ρυθμίζονται.
Τα επόμενα, ψηφιακά, βήματα
Φυσικά, υπάρχουν και επόμενα βήματα που, αργά ή γρήγορα, θα έρθουν. Κατά τη γνώμη μου η ψηφοφορία σε χαρτί πρέπει να αντικατασταθεί από ηλεκτρονική ψηφοφορία. Κάθε εκλογικό κέντρο θα μπορούσε να έχει tablet αντί για εκτυπωμένα ψηφοδέλτια. Με αυτόν τον τρόπο και το περιβάλλον θα προστατευόταν καλύτερα, και θα γλιτώναμε κόπο και έξοδα. Προφανώς κάτι τέτοιο θα περιλάμβανε αλλαγή της διαδικασίας μέσα στο εκλογικό τμήμα, ώστε να εξασφαλιστεί το απόρρητο και η ασφάλεια, όμως σε κάθε περίπτωση θεωρώ ότι το μοντέλο της εκτύπωσης εκατομμυρίων ψηφοδελτίων και της διανομής τους με φυσικό τρόπο ανά τη χώρα σύντομα θα παύσει να είναι βιώσιμο.
Τι δεν θα μπορούσε, ίσως ποτέ, να έρθει; Η ηλεκτρονική ψήφος από το σπίτι μας. Παρότι η αντίστοιχη τεχνολογία υπάρχει, και σε πολλά θέματα πράγματι χρησιμοποιείται με πολύ θετικά αποτελέσματα, πιστεύω ότι κυρίως οι συνθήκες δεν είναι ώριμες για μια τέτοια μετάβαση.
Αποτελούν τα παραπάνω μεταβατικό στάδιο; Φυσικά. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, οι εκλογές σε όλον τον Δυτικό κόσμο από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά άλλαξαν μόνο κατά την έλευση της τηλεόρασης, κάπου κατά την δεκαετία του 1960. Αυτή ήταν η μόνη ουσιαστική αλλαγή, που επηρέασε το εκλογικό τοπίο. Κατά τα άλλα, τόσο τα μέσα όσο και η διαδικασία παρέμειναν, βασικά, τα ίδια για εξήντα περίπου χρόνια.
Όλα όμως φαίνεται ότι ανατρέπονται τα τελευταία δέκα χρόνια. Όπως είδαμε, τόσο τα μέσα της ψηφοφορίας όσο και η διαδικασία σταδιακά αλλά σταθερά ψηφιοποιούνται. Όπως είναι αναμενόμενο, πρώτα επωφελήθηκαν τα εκλογικά επιτελεία, τα κόμματα και οι υποψήφιοι, που αναζητούν διαρκώς νέους και αποτελεσματικότερους τρόπους να διαδώσουν το μήνυμά τους. Στη συνέχεια όμως οφείλει τόσο ο νομοθέτης να παρέμβει όσο και η υπόλοιπη κοινωνία να αρχίσει να συνειδητοποιεί την αλλαγή προς ένα απρόβλεπτο, όμως πάντως σίγουρα ψηφιακό, μέλλον.
